1.1 Zalety i czyny Ramy

Znakomitego Naradę[1], ascetę w Wedach[2] biegłego
I mowcę najprzedniejszego zapytał muni[3] Walmiki:
„Kto jest obecnie na świecie najszlachetniejszy? Kto mężny?
Kto prawy i prawdomówny? Kto wierny ślubom i wdzięczny?
Kto jest uczony? Kto zręczny? W postępowaniu kto prawy?
Kto dobry dla wszystkich istot, jednako wszystkim łaskawy,
Opanowany, łagodny, promienny, życzliwy w mowie
I przed kim, straszliwym w bitwie, pierzchają nawet bogowie?
Oto co pragnę usłyszeć, bom wielce ciekaw jest tego.
O wielki wieszczu! Ty jeden znać możesz męża takiego!” 5
Na takie słowa muniego znawca trzech światów, Narada,
Zadowolony: „Posłuchaj!” – rzekł doń i jął opowiadać:
„O muni! Liczne acz rzadkie są cnoty, któreś wymienił.
Jest człowiek, co je posiada, powiem ci o nim – posłuchaj!
Zrodzony w rodzie Ikszwaku Rama przez wszystkich jest znany,
Wielki bohater, pan siebie, jasny, radosny, wszechwładny,
Mądry i prawy, mocarny, pogromca wrogów, mistrz słowa,
O wielkiej szczęce i szyi w fałdach jak muszla perłowa,
O mocnym karku i barach, łucznik wyborny, zwycięzca,
O długich rękach, odważny, o pięknym czole i głowie, 10
O harmonijnej budowie, szeroki w piersi, ramionach,
O jasnej płci, wielkich oczach, noszący szczęścia znamiona,
Oddany prawu i prawdzie, cieszący się szczęściem ludu,
Sławny szeroko, uczony, czysty, pokorny, skupiony
I równy samemu Brahmie[4] opiekun, wielkiej urody,
Obrońca całej ludzkości, zabójca wrogów, stróż prawa,
Dbający o swą powinność i o powinność poddanych,
Znawca wedangi[5] i Wedy, w łucznictwie niepokonany,
Znający sens wszystkich nauk, pamięci nieporównanej,
Bystry, pojętny, szlachetny, przez wszystkich umiłowany. 15
On niczym dla rzek ocean jest celem dla ludzi prawych,
Wzniosły, dla wszystkich jednaki, o oku zawsze łaskawym,
Pełen cnot wszelkich, radości przysparzający Kausalji[6],
Głęboki niczym ocean, jak góra nieporuszony,
Dzielnością swą równy Wisznu, zaś księżycowi – urodą[7],
Gniewny jak Ogień Zniszczenia, cierpliwy jak Matka Ziemia,
W hojności równy Kuberze[8], w prawdomówności zaś – Dharmie[9].
Takich to zalet pełnemu i iście mężnemu Ramie,
Miłemu swemu synowi, skarbnicy cnot niezrównanych
I łaskawemu dla ludu, zgodnie z życzeniem poddanych 20
Król Dasiaratha[10] z ochotą zapragnął tron swój przekazać.
Na wieści o koronacji żona królewska, Kajkeji,
Życzenia, które jej spełnić przyrzekł raz król[11], wyraziła:
By Rama został wygnany, a królem został Bharata[12].
I pragnąc dotrzymać słowa, więzami dharmy[13] spętany,
Wygnał był król Dasiaratha Ramę droższego nad życie.
I wiemy słowu bohater do leśnej wyruszył kniei,
By spełnić ojcowskie słowo, by zadowolić Kajkeji.
W ślad za nim ruszył w tułaczkę brat jego drogi, Lakszmana,
Pełen miłości, skromności, Sumitry[14] syn ukochany, 25
Umiłowany przez brata, więź okazując braterską.
I wierna małżonka Ramy, Sita, nad życie mu droższa,
Zrodzona w rodzie Dżanaki[15] jak boska moc przejawiona,
Najlepsza ze wszystkich niewiast, nosząca szczęścia znamiona,
Też wyruszyła za Ramą, jak za Księżycem Rohini[16].
Odprowadzony daleko przez mieszczan i Dasiarathę,
U bram Śryngawerapury[17] nad Gangą zatrzymał powoz[18].
Tam spotkał się z Guhą, wodzem Niszadow[19], najmilszym druhem,
I w jego asyście Rama razem z Lakszmaną i Sitą
Przemierzył bory i lasy, przepłynął rzeki spienione, 30
By dotrzeć do Czitrakuty[20], jak radził mu Bharadwadża[21].
I chatkę tam postawiwszy, we troje w lesie mieszkali,
Na wzór gandharwow[22] i bogów żyjąc w radości i szczęściu.
Gdy Rama na Czitrakutę wyruszył, król Dasiaratha
Z wielkiej tęsknoty za synem do nieba odszedł z rozpaczy.
Po jego śmierci bramini z mądrym Wasiszthą[23] na czele
Oddali rządy Bharacie – ale on nie chciał królestwa.
I poszedł, mężny, do lasu, boskiego Ramę przebłagać.
Gdy przybył do walecznego i wielkodusznego Ramy,
Jął prosić starszego brata pełen czci wielkiej: „O Ramo! 35
Tyś królem jest, znawco prawa!” – takie rzekł słowa do Ramy.
Lecz Rama sławny, potężny, wielkiego serca i ducha,
Również nie przyjął królestwa, posłuszny ojcowskiej woli.
Wręczywszy parę sandałów na znak swej władzy[24], brat starszy
Wielekroć żegnał Bharatę, nim skłonił go do powrotu.
I nie spełniwszy zamierzeń[25], ze czcią dotknąwszy stop Ramy,
Bharata czekał nań, rządząc krajem ze wsi Nandigramy[26].
Gdy odszedł Bharata, Rama, pan zmysłów, oddany prawdzie,
Spostrzegłszy, że coraz częściej przychodzą tu ludzie z miasta,
Ruszył do puszczy Dandaka, o celu swym pamiętając. 40
Gdy Rama lotosooki w mroczną zagłębił się puszczę,
Zabił rakszasę Wiradhę[27] i spotkał się z Siarabhangą[28],
Potem z Sutikszną[29], Agastją[30], a także z bratem Agastji[31].
Na prośbę Agastji Rama otrzymał ku swej radości
Łuk Indry i miecz, i kołczan, i strzały niewyczerpane[32].
A kiedy mieszkał tam razem z leśnymi pustelnikami,
Przybyli wieszczowie z prośbą, by zabił wszystkie tutejsze
Asury[33] oraz rakszasy. Wysłuchał ich prośby Rama
I zabić demony w walce obiecał wielki bohater
Wieszczom płomiennym jak ogień, żyjącym w lesie Dandaka. 45
I stało się raz, że Rama Siurpanakhę[34] z Dżanasthany[35],
Potwornych kształtów rakszasi, co postać zmieniać umiała,
Oszpecił, po czym rakszasów słowami jej podjudzonych,
Kharę, Trisirę, Duszanę razem z ich całą drużyną[36]
Sam zabił co do jednego w potyczce wielki bohater.
Tak w czasie jego pobytu w lesie Dandaka z rąk Ramy
Padło czternaście tysięcy rakszasów, tych z Dżanasthany.
Na wieść o śmierci krewniaków Rawana[37], pałając gniewem,
Wezwał na pomoc rakszasę, którego zwano Mariczą[38].
I z całych sił zaczął błagać Maricza króla Rawanę:
„Nie powinieneś, Rawano, zaczynać wojny z mocarzem!”
Nie zważał na jego słowa Rawana, przez śmierć naglony[39],
I udał się wraz z Mariczą do chatki, gdzie mieszkał Rama.
Daleko wywiódł Maricza-czarównik w las królewiczów[40],
A wtedy on[41] porwał Sitę, zabiwszy sępa Dżataju[42].
Na widok martwego sępa, na wieść, że Sita porwana,
Od zmysłów aż odchodzili z żalu Lakszmana i Rama.
Spaliwszy ciało Dżataju, Rama w głębokiej rozpaczy
Szukając Sity po lesie nagle rakszasę zobaczył.
Zwał się Kabandha – potworny, o strach budzącej postaci. 55
Rama go zabił i spalił, on zaś odleciał do nieba[43].
Lecz przedtem rzekł do Raghawy[44], odchodząc: „Idź do Siabari,
Do świątobliwej ascetki, najlepszej znawczyni dharmy!”
I udał się do Siabari waleczny pogromca wrogów,
A ona godnie uczciła syna monarchy Ajodhji[45].
Na brzegu jeziora Pampa Rama zobaczył dowódcę
Małp, Hanumana[46], ten zaś go wysłał do króla Sugriwy[47].
I opowiedział Sugriwie potężny Rama to wszystko,
W szczegółach i od początku, co wydarzyło się z Sitą.
Kiedy te wieści usłyszał król małp, Sugriwa, od Ramy, 60
Rad wielce sojusz z nim zawarł, którego Ogień był świadkiem.
Wtedy król małp, zasmucony, w zamian powiedział otwarcie
I szczerze Ramie rzecz całą o waśni z bratem Walinem.
Obiecał mu wówczas Rama, że Walin z rąk jego zginie,
Na co król małp mu opisał siłę i męstwo Walina.
Nie wierzył jednak Sugriwa w potęgę i moc Raghawy,
I pragnąc go wypróbować, pokazał Ramie ogromne
Ciało demona Dundubhi, podobne górze wysokiej.
Uśmiechnął się siłacz krzepki na widok tej sterty kości
I wielkim palcem u nogi odrzucił na dziesięć jodżan[48]. 65
I jedną ogromną strzałą siedem palmowych drzew przeszył,
I gorę, i siedem piekieł – dopiero nabrał pewności
I zaufania Sugriwa, i wielce się tym ucieszył.
A potem udał się z Ramą do skrytej wśród gór Kiszkindhy[49]
I ryknął, ten z małp najlepszy, Sugriwa żółty jak złoto.
Wtedy na ryk ów potężny wyszedł doń władca Kiszkindhy[50],
Wpierw Tarę[51] uspokoiwszy, i starł się w walce z Sugriwą.
I zabił go jedną strzałą Raghawa na polu walki.
Potem, na prośbę Sugriwy zabiwszy w boju Walina,
Raghawa władzę w królestwie przekazał w ręce Sugriwy. 70
On zaś, ten z małp najwspanialszy, zgromadził małpie zastępy
I wysłał na wszystkie strony, by szukać córki Dżanaki.
Potem potężny Hanuman, jak radził mu sęp Sampati[52],
Przeskoczył słony ocean[53] na setkę jodżan szeroki
I znalazł się w mieście Lance, którego strzegł zły Rawana.
Tam ujrzał Sitę w zadumie w ogrodach Asiokawany[54],
Zanim jej wieści przekazał, wpierw wręczył pierścień od Ramy.
I pocieszywszy królewnę, wyłamał bramę wyjściową,
Śmierć zadał pięciu dowodcom[55] i siedmiu synom ministra[56],
W proch starł bohatera Akszę[57], po czym się dał wziąć w niewolę. 75
Wiedząc, że wolność odzyskać pomoże mu strzała Brahmy,
Pozwolił wlec się rakszasom w powrozach, wielki bohater.
Spaliwszy Lankę, nie czyniąc krzywdy królewnie Mithili,
Wódz małp powrócił do Ramy, radosne wieści mu zanieść.
Gdy przybył do szlachetnego Ramy i z czcią go okrążył,
Oznajmił wielki bohater: „Zaprawdę, widziałem Sitę!”
A potem Rama z Sugriwą nad wielki ruszył ocean
I wzburzył morze strzałami równymi swym blaskiem słońcu.
Pojawił się przed nim wtedy pan rzek – potężny Ocean.
Za jego to zgodą Rama most kazał Nali[58] postawić. 80
Przeszedłszy przez most na Lankę, zabiwszy w bitwie Rawanę,
Rama zawstydził się wielce, przyjmując z powrotem Sitę.
Twardymi rzekł do niej słowy wśród rzeszy tam zgromadzonej.
Nie mogła znieść tego Sita, w płonący ogień wstąpiła,
I sam bog Agni poświadczył, że pozostała niewinną[59].
Z radością przyjął ją Rama, wielbiony przez wszystkich bogów,
I przez ten czyn bohaterski wielkiego duchem Raghawy
Radość nastała w trzech światach wśród ludzi, bogów i wieszczów.
Zaś Wibhiszanę[60] Raghawa namaścił na króla Lanki
I obowiązek spełniwszy, cieszył się, wolny od troski. 85
Od bogów dar otrzymawszy, przywrócił małpy do życia
I do Ajodhji odleciał Puszpaką[61] wraz z przyjaciółmi.
Po drodze do Bharadwadży wstąpiwszy, Rama bohater,
Do swego brata Bharaty wnet Hanumana wyprawił.
Sam zaś gawędząc z Sugriwą o tym, co się wydarzyło,
Wsiadł do Puszpaki i szybko odleciał do Nandigramy.
Tam obciął włosy i z braćmi przywitał się, nieskalany,
I z wierną Sitą przy boku w Ajodhji znów objął władzę,
A jego lud żył w radości, prawości, szczęściu, dostatku,
Zdrowy na ciele i duchu, wolny od strachu przed nędzą. 90
I żaden człowiek w królestwie nie ujrzy już śmierci syna,
Kobiety nie owdowieją i zawsze będą zamężne.
I nikt się ognia nie boi, i w wodzie nikt nie utonie,
Nikt nie drży przed tajfunami, nikt się zarazy nie lęka,
Nikt nie zna strachu przed głodem ani przed rozbójnikami,
W miastach są pełne spichlerze i skarbce bogactw są pełne,
I wszyscy żyją szczęśliwie jak w czasach Złotego Wieku.
Złożywszy sto ofiar z konia i mnóstwo rozdawszy złota,
I krów niezliczone krocie uczonym zgodnie z przepisem,
Złożywszy bogate dary braminom, przesławny Rama 95
Rod ustanowi królewski stokroć wspanialszy, niż dotąd.
I będzie strzegł, aby ludzie stosownie do swego stanu
Spełniali swoją powinność, lat jedenaście tysięcy,
A kiedy skończy swe rządy, do świata Brahmy się uda.
Kto tę opowieść o Ramie, niszczącą zło, czystą, świętą
I równą Wedom przeczyta, od wszystkich grzechów jest wolny.
Kto Ramajanę przeczyta, co długim obdarza życiem,
Z potomstwem swym i ze służbą czci wielkiej zazna w niebiosach.

Gdy ją przeczyta bramin – dar wymowy,
gdy rycerz – władzę nad ziemią dostanie,
Jeżeli kupiec – powodzenie w handlu,
a jeśli sługa – zyska poważanie. 100

***

[1] Narada – boski wieszcz, syn Brahmy

[2] Wedy – pisma święte objawione wieszczom (ryszim), obejmujące: Rygwedę (wiedzę hymnów), Jadżurwedę (wiedzę formuł ofiarnych), Samawedę (wiedzę melodii) i Atharwawedę (wiedzę zaklęć), recytowane w czasie obrzędów ofiarnych

[3] muni – święty mędrzec, asceta

[4] Brahma – bóg-stwórca

[5] wedanga – sześć gałęzi nauki pomocnych przy studiowaniu Wedy: (1) fonetyka, (2) gramatyka, (3) prozodia, (4) etymologia, (5) astronomia (astrologia) i (6) rytuał

[6] Kausalja – najstarsza z żon króla Dasiarathy, matka Ramy

[7] Ramę nazywa się też imieniem „Ramaczandra” (Rama jak księżyc)

[8] Kubera – bóg strzegący skarbów

[9] Dharma – bóg sprawiedliwości, ucieleśnienie dharmy

[10] Dasiaratha – władca Ajodhji, ojciec Ramy

[11] Król Dasiaratha obiecał kiedyś Kajkeji, swojej drugiej żonie, spełnić jej dwa życzenia z wdzięczności za to, że uratowała mu życie

[12] Bharata – syn Kajkeji

[13] dharma – powinność moralna, religijny obowiązek

[14] Sumitra – trzecia żona króla Dasiarathy, matka Lakszmany i Siatrughny

[15] Dżanaka – przydomek, pod którym król Siradhwadża, władca kraju Widehow, zasłynął jako

wzór prawości i mędrzec znający prawdę duchową

[16] Rohini – jedna z 27 żon Księżyca (Czandry), najbardziej przez niego ukochana, świecąca na

niebie jako gwiazda Aldebaran

[17] Śryngawerapura – siedziba plemienia Niszadow, górzysta kraina na lewym brzegu Gangi

w pobliżu Prajagi (Uttar Pradeś)

[18] Rama podróżował rydwanem tylko do Śryngawerapury, potem odesłał woźnicę z powrotem do Ajodhji. Dalszy odcinek podroży (od Śryngawerapury do pustelni mędrca Bharadwadży w Prajadze) Rama przebył pieszo w towarzystwie Sity, Lakszmany i Guhy, wodza Niszadów, który przewiózł ich łodzią na drugi brzeg Gangi.

[19] Niszadowie byli plemieniem mieszańców wywodzącym się z mężczyzny bramina i kobiety-siudry.

[20] Czitrakuta – wzgórze, na którym za radą mędrca Bharadwadży zatrzymał się Rama na początku

swej tułaczki i gdzie spotkał się z Bharatą

[21] Bharadwadża – mędrzec, uczeń Walmikiego, mający swą pustelnię w Prajadze

[22] gandharwowie – półboskie istoty, niebiańscy grajkowie

[23] Wasisztha – mędrzec, wieszcz bramiński, purohita (kapłan nadworny) króla Dasiarathy

[24] Sandały te Bharata położył na tronie w Ajodhji na znak, że to Rama sprawuje prawdziwą władzę, on sam jest tylko regentem.

[25] tzn. nie namówiwszy Ramy do powrotu do Ajodhji i objęcia władzy w królestwie

[26] Nandigrama – samotnia oddalona o 14 mil od Ajodhji, z której Bharata rządził królestwem jako namiestnik Ramy

[27] Wiradha – gandharwa, mocą klątwy zamieniony w rakszasę. Rama, zabijając go, wybawił go od klątwy.

[28] Siarabhanga – pustelnik, do którego skierował Ramę Wiradha

[29] Sutikszną – pustelnik, uczeń Agastji

[30] Agastja – mędrzec-karzeł o niezwykłej wiedzy i mocy, także mistrz łucznictwa

[31] Brat Agastji nosił imię Idhmawahana.

[32] Taka cudowna strzała, wystrzelona w rakszasę, przeszywała go na wylot, po czym leciała aż do oceanu, obmywała się w jego wodzie i wracała z powrotem do kołczanu.

[33] asury – demony

[34] Siurpanakha – potworna rakszasi, która zapalała miłością do Ramy; Lakszmana w gniewie

obciął jej nos i uszy

[35] Dżanasthana – część lasu Dandaka

[36] Rama w pojedynkę rozgromił liczącą 14 tys. rakszasów armię Khary, brata Siurpanakhy

[37] Rawana–władca rakszasów, król Lanki, przyrodni brat Siurpanakhy

[38] Maricza – jeden z dwóch synów rakszasi Tataki (drugim był Subahu), pokonanych przez Ramę

[39] Rawanie pisane było zginąć z ręki Ramy.

[40] Maricza przybrał postać złotego jelenia. Sita, ogarnięta pragnieniem posiadania niezwykłego zwierzęcia, wysłała za nim Ramę, a potem Lakszmanę, w głąb lasu, gdzie Maricza zginął od strzały Ramy.

[41] Rawana

[42] Dżataju, król sepów, przyjaciel Ramy, stanął w obronie Sity, gdy Rawana (korzystając z nieobecności Ramy i Lakszmany, polujących na złotego jelenia) porwał ją i uwoził swoim napowietrznym rydwanem w stronę Lanki. Dżataju zginął z ręki Rawany.

[43] Kabandha był w istocie gandharwą skutkiem klątwy zamienionym w rakszasę. Śmierć z ręki Ramy uwolniła go od klątwy i przywróciła mu pierwotną postać niebianina.

[44] Raghawa – Rama, potomek Raghu

[45] monarcha Ajodhji – Dasiaratha, ojciec Ramy

[46] Hanuman – małpi generał, minister króla Sugriwy, który stał się wiernym przyjacielem i gorącym wielbicielem Ramy

[47] Sugriwa – król małp, zdetronizowany przez starszego brata, Walina

[48] jodżana – miara odległości równa ok. 8 milom

[49] Kiszkindha – górskie królestwo małp

[50] Władca Kiszkindhy – Walin, starszy brat Sugriwy

[51] Tara – żona Walina

[52] Sampati – brat zabitego przez Rawanę sępa Dżataju

[53] oddzielający Indie od Lanki

[54] Asiokawana – zagajnik drzew asiokowych (Jonesia asoka), przylegający do pałacu Rawany, w którym więził on Sitę

[55] pięciu dowódców – pięciu generałów armii Rawany o imionach Wirupaksza, Jupaksza, Durdhara,

Praghasa i Bhasakama

[56] siedmiu synów ministra – siedmiu synów Prahasty, ministra Rawany, z których pierwszym był Dżambumali

[57] Aksza – syn Rawany

[58] Nala – budowniczy małp

[59] Ponieważ Sita przez długi okres czasu przebywała w pałacu Rawany, musiała oczyścić się z zarzutu niewierności i udowodnić wszystkim, że pozostała niewinna.

[60] Wibhiszana – młodszy brat Rawany, sojusznik Ramy

[61] rydwan Puszpaka – latający rydwan zrabowany przez Rawanę bogu skarbow, Kuberze