10.9. Odejście Durjodhany

Sańdźaja rzekł:
1 Zabiwszy Pańćalów wszystkich i wszystkich Draupadi synów,
poszli razem tam, gdzie leżał powalony Durjodhana.

2 Gdy przybyli, zobaczyli, że oddycha jeszcze władca,
więc z rydwanów zeskoczyli, stając wokół twego syna.

3 Zobaczyli jak na ziemi leżał i krwią wymiotował,
strzaskane miał uda, królu, konając, na wpół świadomy.

4 Ze wszystkich stron otoczony był przez wiele dzikich bestii
strasznych i szakali stada, które go pragnęły pożreć.

5 Z wysiłkiem, z olbrzymim bólem, wijąc się po ziemi, walczył,
by powstrzymać dzikie bestie, które pożreć go pragnęły.

6 A na ziemi leżącego, skąpanego we krwi własnej,
objęli wielkodusznego ci jedyni ocaleni
trzej mężowie w bólu – Krypa, Aśwatthaman, Krytawarman.

7 Wśród trzech wielkich rydwanników, krwią splamionych, wzdychających,
król lśnił jak ofiarny ołtarz wśród trzech rozpalonych ogni*.

8 Widząc leżącego króla niesłusznie doświadczonego,
trzej ci ogarnięci bólem trudnym do zniesienia łkali.

9 Później krew rękoma starli z twarzy jego i nad królem
leżącym na polu bitwy żałośnie lamentowali.

Krypa rzekł:
10 Nie pokona przeznaczenia nic, skoro ów Durjodhana,
władca jedenastu armii, we krwi leży pokonany.

11 Spójrzcie, przy lśniącym od złota, który kochał swą maczugę,
maczuga na ziemi leży cała złotem ozdobiona.

12 Maczuga nie opuszczała bohatera w żadnej bitwie,
także teraz nie opuszcza go, gdy kroczy ku niebiosom.

13 Spójrzcie jak ta ozdobiona czystym złotem z bohaterem
leży niczym ukochana na łożu cnotliwie żona.

14 Ten, co gnębił wrogów, krocząc na czele dowódców armii,
powalony gryzie ziemię, spójrzcie, jak czas się obraca.

15 Ten, co dawniej w starciu niszczył wrogów, na ziemię powalał,
zabity przez wrogów leży na ziemi, ten król Kaurawów.

16 Ten, przed którym się kłaniały setki królów przerażonych,
leży na herosów łożu, wkoło krążą dzikie bestie.

17 Pan, któremu – zysk swój widząc – dawniej służyli królowie,
biada, dziś pobity leży, spójrzcie, jak czas się obraca.

Sańdźaja rzekł:
18 Aśwatthaman, widząc wówczas, jak ów najwspanialszy z królów
leży, rozpaczał żałośnie, o najlepszy wśród Bharatów.

19 „Najlepszym z łuczników wszystkich zwali cię, tygrysie-królu,
podobnym do władcy skarbów* w bitwie, uczniem Sankarszany*.

20 Jak ten grzesznik, Bhimasena, dostrzegł twoje słabe punkty,
skoro, o bezgrzeszny królu, zawsze byłeś silny, bystry?

21 Czas z pewnością, wielki królu, jest potęgą na tym świecie,
skoro ciebie pobitego w bitwie przez Bhimę widzimy.

22 Jak cię, znawcę wszelkiej cnoty, nędzny grzesznik, Wilczobrzuchy, podstępem powalił, tępak; słusznie – czas jest niezgłębiony!

23 Wezwał cię do prawej walki, lecz nieprawo Bhimasena
siłą w starciu swą maczugą strzaskał oba twoje uda.

24 Głowa pobitego w boju nogą była rozgniatana
nieprawo, co zlekceważył nędznik, hańba Judhiszthirze!

25 Dopóki świat będzie istniał, z pewnością żołnierze w bitwach
będą lżyć Wilczobrzuchego, bo podstępem cię powalił.

26 Mężny Rama z rodu Jadu* zawsze tak powiadał, królu:
„Nikt w zmaganiach na maczugi nie jest równy Durjodhanie”*.

27 I Warszneja*, mężny królu, szczycił się na zgromadzeniach:
„Ów maczugą wojujący z Kurów, to mój świetny uczeń”.

28 Ścieżką wojownika, którą wielcy mędrcy zwą prześwietną,
gdy otwarcie walcząc, w boju ginie, właśnie ty podążasz.

29 Durjodhano, ja nie płaczę nad tobą, wśród ludzi byku,
nad Gandhari i twym ojcem płaczę – synów im zabito,
jak żebracy pełni bólu będą błądzić po tej ziemi.

30 Hańba Krysznie z rodu Wrysznich i Ardźunie nędznikowi,
sądzącym, że znają prawość, choć wykpili mord na tobie.

31 Co powiedzą ci bezwstydni Pandawowie wszystkim władcom,
kiedy ich spytają o to, jak zabili Durjodhanę?

32 Tyś szczęśliwy jest, boś w boju zginął, o Gandhari synu,
krocząc prosto, w prawy sposób na wrogów, wśród mężów byku.

33 Jaki los czeka Gandhari i króla z mądrości okiem,
nieulękłego, po śmierci synów, krewnych, towarzyszy?

34 Wstyd mi, Krytawarmanowi i Krypie – rydwannikowi,
że do nieba nie zmierzamy, krocząc za tobą, monarcho.

35 Wstyd nam, najnędzniejszym z ludzi, że za tobą nie kroczymy –
sprawcą wszelkich ludzkich pragnień i życzliwym opiekunem.

36 Dzięki twej potędze domy: Krypy, mój, mojego ojca
i sług naszych pełne były klejnotów, mężu-tygrysie.

37 Z łaski twej my, nasi krewni i druhowie składaliśmy
ofiary doniosłe, liczne wraz z darami bogatymi*.

38 Gdzie my teraz zdobędziemy takie grono towarzyszy
i z kim, skoro ty odszedłeś na czele monarchów wszystkich?

39 My trzej, królu, nie kroczymy za tobą, kiedy podążasz
ku wzniosłemu przeznaczeniu, przeto z bólu się spalamy.

40 Bez twego nieba, bez zysków, wspominając twoją szczodrość,
jakiż czyn winniśmy spełnić, żeby móc za tobą kroczyć?

41 Chlubo Kurów, teraz w bólu po ziemi będziemy kroczyć,
gdy nas opuściłeś, królu, gdzież tu spokój, gdzież tu szczęście?

42 A gdy spotkasz, wielki królu, tam tych wielkich rydwanników,
uczcij ich w imieniu moim, w zgodzie z wiekiem i pozycją.

43 Uczciwszy nauczyciela, mistrza wśród łuczników wszystkich*,
przekaż mu, że dziś, monarcho, ja zabiłem Dhrysztadjumnę.

44 Uściskaj króla Bahlikę, prześwietnego rydwannika,
władcę Sindhów, Somadattę, a także Bhuriśrawasa.

45 Uściskaj w imieniu naszym także innych wielkich władców,
którzy przed tobą do nieba poszli, życz im pomyślności”.

46 Tak do na wpół przytomnego króla o strzaskanych udach
Aśwatthaman rzekł, popatrzył na niego i znów przemówił:

47 „Jeśli żyjesz, Durjodhano, usłysz miłą uchu mowę.
Pandawów przeżyło siedmiu i my trzej Dhartarasztrowie.

48 Pięciu braci, Wasudewy syn*, jak również syn Satjaki*,
wśród nas ja i Krytawarman, i Krypa, syn Śaradwanta.

49 Wszyscy synowie Draupadi i synowie Dhrysztadjumny,
Pańćalowie, resztki Matsjów – wszyscy zginęli, Bharato!

50 Oto zemsta za ich czyny – Pandawów synowie wszyscy
zginęli w ataku nocnym na ich obóz, zabiliśmy
wszystkich mężów i zwierzęta.

51 A grzesznika Dhrysztadjumnę uśmierciłem, władco ziemi,
niczym bydlę na ofiarę, wszedłszy do obozu nocą”.

52 Durjodhana, gdy usłyszał mowę tę, jakże mu miłą,
świadomość odzyskał znowu i przemówił tymi słowy:

53 „Nie zrobili dla mnie tyle syn Gangi*, twój ojciec, Karna,
ile ty zrobiłeś dla mnie dziś z Krypą i królem Bhodźów.

54 Skoro zginął ten nikczemny wojsk dowódca i Śikhandin,
to ja siebie uznać muszę dziś równym Maghawantowi*.

55 Niech wam szczęście, zdrowie sprzyja, my spotkamy się znów w niebie”.
Tak bohater rzekł i zamilkł, król Kaurawów wielki duchem,
za druhami ból porzucił i ostatnie oddał tchnienie.

56 A ci tkwiący w swych objęciach wzięli w swe objęcia króla
i na niego patrząc stale, na rydwany swoje wsiedli.

57 Takie pełne smutku słowa twego syna usłyszawszy
o świcie, dotknięty bólem, ja do miasta wyruszyłem.

58 Gdy twój syn do nieba poszedł, ja zaś bolałem, bezgrzeszny,
ten wzrok boski otrzymany od wieszcza dziś utraciłem*.

Waiśampajana rzekł:
59 Gdy usłyszał wówczas władca wieść o śmierci syna, krewnych,
długo i gwałtownie wzdychał i pogrążył się w swych myślach.