10.8. Rzeź wojowników

Dhrytarasztra rzekł:
1 Gdy dotarł już do obozu syn Drony, wielki rydwannik,
czy nie uciekli ze strachu Krypa i Bhodźów przywódca*?

2 Czy przez strażników nikczemnych zauważeni, odparci,
myśląc, że rady nie dadzą, nie pierzchli dwaj rydwannicy?

3 Czy napadając na obóz, niszcząc Somaków, Pandawów,
szli w walce ścieżką szlachetną, tą, którą szedł Durjodhana?

4 Lub przez Pańćalów zabici, czy nie śpią teraz na ziemi?
Czy dzieło ich dokonane? Powiedz mi o tym, Sańdźajo.

Sańdźaja rzekł:
5 Gdy wielkoduszny syn Drony dotarł do wroga obozu,
Krypa już i Krytawarman stali przed bramą obozu.

6 Gdy dostrzegł ich Aśwatthaman, wielkich tych dwóch rydwanników
gorliwych, uradowany rzekł, królu, cicho te słowa:

7 „Wy obaj jesteście w stanie zniszczyć kszatrijów ród cały,
a co dopiero tę resztkę wojów, do tego uśpionych!

8 Ja wejdę do ich obozu i jak Czas-Śmierć będę kroczył,
tak by nikt żywy z tych mężów ode mnie się nie uwolnił”.

9 Rzekłszy to, wkroczył syn Drony do synów Prythy* obozu
wielkiego, gdzieś bokiem wskoczył, strach własny przezwyciężając.

10 Gdy wkroczył wielkoramienny tam i to miejsce rozpoznał,
podszedł ukradkiem i cicho do Dhrysztadjumny kwatery.

11 Ten oraz jego kompani, gdy wielki czyn wypełnili,
wielce strudzeni po bitwie spali wśród wojsk swych beztrosko.

12 I kiedy wkroczył, Bharato, do Dhrysztadjumny namiotu,
dostrzegł syn Drony Pańćalę, jak spał na łożu tuż przed nim.

13 Łoże to było przestronne, z czystego lnu na nim płótno,
okryte cenną narzutą, girlandy nad nim wisiały,
pachniało aromatami.

14 Tego to wielkiego duchem z ufnością oraz bez strachu
śpiącego na swoim łożu, kopiąc, obudził, o władco.

15 Zbudził się nogą kopnięty, powstał wciąż bitwą pijany
i wielkoduszny rozpoznał potomka Drony, herosa.

16 Lecz gdy się z łoża podnosił, potężnych sił Aśwatthaman
dłońmi go chwycił za włosy, po czym go przygniótł do ziemi.

17 Siłą przez niego zduszony, pełen strwożenia, Bharato,
snem omamiony Pańćala nie mógł się nawet poruszyć.

18 Mocno trzymając go, królu, za piersi, kark ze stron obu,
drżącego i krzyczącego zabił jak bydlę ofiarne.

19 Bo kłując ów paznokciami Drauniego*, rzekł niewyraźnie:
„Potomku nauczyciela, mieczem mnie zabij, nie zwlekaj,
bym, pierwszy z mężów, przez ciebie osiągnął światy pomyślne”*.

20 Lecz słysząc te jego słowa stłumione, odrzekł syn Drony:
„Nie ma, o rodu plugawco, światów dla morderców mistrzów,
nie zasługujesz więc, głupcze, by ponieść śmierć od oręża”.

21 Mówiąc to, bił bohatera wściekle jak lew słonia w szale,
uderzał go kolanami okrutnie w miejsca wrażliwe.

22 Krzykami tego herosa uśmiercanego w namiocie
zbudzone zostały, królu, kobiety jego i straże.

23 Dostrzegły tego, co moc miał nadludzką, choć w ludzkim ciele,
i sądząc, że duch to jakiś, nic rzec nie mogły ze strachu.

24 A gdy ów sławny bohater wyprawił go tym sposobem
do boga Jamy siedziby, wszedł na swój rydwan wspaniały.

25 Wyszedłszy z jego namiotu, ryk wydał na wszystkie strony
i po obozie rydwanem jeździł, chcąc wrogów zabijać.

26 A gdy to miejsce opuścił syn Drony, wielki rydwannik,
wówczas z wszystkimi strażami krzyk podnosiły kobiety.

27 Widząc, że król jest zabity, gdy ból je wielki ogarnął,
wszystkie żony Dhrysztadjumny lamentowały, Bharato.

28 Słysząc ich krzyki w pobliżu, byki te pośród kszatrijów
w pośpiechu zbroje wdziewali, pytając: „Co się tam stało?”.

29 A przerażone kobiety na Bharadwadźę* rzucając
wzrok, słabym głosem wołały, królu: „W ślad za nim pospieszcie!

30 Czy to rakszasa, czy człowiek, nie wiemy kim jest ten, który
zabiwszy króla Pańćalów, wsiadł na swój rydwan, tam stojąc”.

31 Więc najwspanialsi wojowie w pośpiechu go otoczyli,
lecz wszystkich atakujących w proch starł ów orężem Rudry.

32 Gdy Dhrysztadjumnę powalił i zabił jego kompanów,
dostrzegł w pobliżu śpiącego na łożu Uttamaudźasa*.

33 Przydusił go jedną nogą za gardło, drugą za piersi
i ryczącego uśmiercił, tego pogromcę swych wrogów.

34 Nadszedł tam też Judhamanju, myśląc, że zabił go demon,
maczugę wzniósł i z impetem w pierś syna Drony uderzył.

35 Lecz podbiegł ten i go schwycił, i go powalił na ziemię,
a wijącego się z bólu zabił jak bydlę ofiarne.

36 Gdy zabił go ten bohater, wnet innych zaatakował,
to tu, to tam, Indro królów, wielkich rydwanników śpiących
zabijał, drżących, jak rzeźnik bydlęta podczas ofiary.

37 Biorąc swój miecz – nóż ofiarny* – zabijał wielu żołnierzy
raz po raz, szedł w różne strony kroczący mistrz walki mieczem.

38 Gdy dostrzegł oddział strudzonych, śpiących przeciętnych wojaków,
którzy swą broń odrzucili, po chwili zabił ich wszystkich.

39 Żołnierzy, konie i słonie rozcinał mieczem wspaniałym,
krwią cały będąc zbrukany, jak Śmierć przez Czas uwolniona.

40 Syn Drony krwią był zbryzgany potrójnie – przez tych, co drżeli,
przez miecza-noża wznoszenie i przez to, że nim wywijał.

41 Gdy krew z ran jego ściekała, gdy walczył mieczem błyszczącym,
wygląd miał jakby nadludzki, w najwyższym stopniu straszliwy.

42 Ci, którzy się przebudzili oszołomieni hałasem,
patrząc na siebie, Kaurawo, trzęśli się widząc Drauniego.

43 Gdy jego postać widzieli woje ci, wrogów pogromcy,
myśląc, że jest on demonem, oczy musieli zamykać.

44 Krocząc z obliczem straszliwym niczym Czas-Śmierć po obozie,
zobaczył synów Draupadi i wciąż żyjących Somaków.

45 Tumultem tym roztrzęsieni wojowie z łukami w rękach,
synowie Draupadi, panie, słysząc, że padł Dhrysztadjumna,
nie bojąc się, całą masą strzał Bharadwadźę zalali.

46 Hałasem tym przebudzeni także i Prabhadrakowie*,
z nimi Śikhandin, nękali strzałami potomka Drony.

47 Gdy Bharadwadźa ich dostrzegł, jak wylewają strzał deszcze,
wydał donośny krzyk, pragnąc zabić tych nieustępliwych.

48 A wówczas pełen wściekłości, rodzica mord wspominając,
z rydwanu zsiadł i swych wrogów zaatakował w pośpiechu.

49 Chwycił do boju swą tarczę wielką, tysiącem księżyców
zdobną* i miecz swój szeroki, niebiański, złotem zdobiony,
i mężny synów Draupadi mieczem tym zaatakował.

50 Bo wówczas tygrys wśród mężów w boju tym ciął Pratiwindhję*,
w brzuch uderzając go, królu, zabity ów padł na ziemię.

51 A Sutasoma* sił pełen, zraniwszy dzidą Drauniego
i wzniósłszy miecz swój do góry, popędził na syna Drony.

52 Lecz odciął byk pośród mężów ramię z mieczem Sutasomy
i ciął go w żebra ponownie, upadł ów z sercem przeszytym.

53 Nakuli syn, Śatanika, sił pełen kołem rydwanu
cisnął potężnie rękoma i w piersi wroga uderzył.

54 Lecz urodzony podwójnie* też Śatanikę uderzył,
tego, co kołem weń cisnął, ów padł na ziemię raniony,
a wówczas odciął mu głowę.

55 Maczugę wziął Śrutakarman*, by natrzeć na syna Drony,
i go uderzył potężnie, bijąc go w lewą łopatkę.

56 Ale ten Śrutakarmana w twarz najwspanialszym ciął mieczem,
zabity ów padł na ziemię bez tchu, twarz miał zniekształconą.

57 Hałas ten słysząc, bohater, wielki łucznik, Śrutakirti*,
podszedł do Aśwatthamana i deszczem strzał go zalewał.

58 Ale deszcz strzał jego wstrzymał dzięki swej tarczy, a potem
od ciała odciął mu głowę błyszczącą, zdobną w kolczyki.

59 Następnie Bhiszmy pogromca* z wszystkimi Prabhadrakami
zewsząd i z różnym orężem parł mężnie na bohatera
i cios bolesny mu zadał strzałą swą pomiędzy brwiami.

60 Lecz ogarnięty wściekłością syn Drony o wielkiej sile
doskoczył do Śikhandina i mieczem na pół go przeciął.

61 Gdy Śikhandina powalił gniewny pogromca swych wrogów,
gwałtownie napadł na wszystkie zastępy wojsk Prabhadraków,
a potem natarł na resztki żołnierzy armii Wiraty.

62 Gdy tylko dostrzegł mocarny synów i wnuków Drupady,
a także ich towarzyszy, wnet straszną rzeź im zgotował.

63 Jednych, a zaraz też innych dopadał i atakował
i mieczem rozcinał Drauni, mistrz ścieżką miecza kroczący.

64 A ci dostrzegli tam czarną, o oczach, ustach czerwonych,
z karmazynową girlandą i z maścią karmazynową,
z pętlą w swych rękach i z kępą wyrosłych włosów na głowie

65 Noc-Śmierć z uśmiechem stojącą, która w swe pęta straszliwe
wiązała mężów i konie, i słonie i wprzód kroczyła,
chwytając rozliczne duchy zmarłych, spętane, bezwłose.

66 Wciąż ją wspaniali wojowie wśród innych nocy w snach swoich
widzieli, jak wiedzie śpiących i jak morduje ich Drauni.

67 Odkąd zaczęła się wojna Kaurawów wojsk i Pandawów,
boginię tę nieprzyjazną widzieli i syna Drony.

68 Przez los już wcześniej zabitych teraz syn Drony mordował,
strach budząc wśród wszystkich istot, ryk przeraźliwy wydając.

69 Gdy wspominali wojowie widok ten wcześniej widziany,
pojęli, co się tam stało, że przeznaczenie ich dręczy.

70 Pod wpływem tego hałasu łucznicy się przebudzili
w obozie potomków Pandu, setki ich, nawet tysiące.

71 Temu odciął Aśwatthaman nogi, a biodro tamtemu,
innym zaś żebra rozcinał jak Śmierć przez Czas uwolniona.

72 Na ziemi, panie, zalegli krzyczący z wielkiego bólu,
z roztrzaskanymi ciałami, miażdżyły je konie, słonie.

73 Tym głośno wykrzykującym: „Co to? Kto to? Co za hałas?
Cóż dzieje się?”, też zgotował śmierć tamtej nocy syn Drony.

74 Pandawów oraz Sryńdźajów bezwładnych, bez broni, zbroi
syn Drony ku Śmierci posłał – najlepszy z posyłających.

75 Trzęsąc się przed jego mieczem, z łoża podnosząc się w strachu,
ślepi przez sen, nieświadomi, kryli się, gdzie tylko mogli.

76 Uda ogarnął paraliż, odwagę bojaźń zdławiła,
trzęsąc się i głośno krzycząc, miażdżyli siebie nawzajem.

77 Znów Drony syn wsiadł na rydwan, który dźwięk straszny wydawał,
w ręce łuk chwycił, strzałami słał innych do świata Jamy.

78 A jeszcze innych, wspaniałych herosów, którzy wstawali
w pośpiechu, rażąc z oddali, przedstawiał nocy zniszczenia.

79 Pędził najlepszym z rydwanów i miażdżył wrogów w obozie,
i różnych strzał potokami zalewał swych nieprzyjaciół.

80 I z wielobarwną znów tarczą w księżyców sto ozdobioną,
z mieczem o barwie niebiańskiej podążał w przód, parł na wrogów.

81 Obóz ich tak niepokoił syn Drony, bitwą pijany,
jak gdyby słoń, Indro królów, mącił olbrzymie jezioro.

82 Tumultem tym obudzeni wstali wojowie, o królu,
zaspani i pełni lęku biegali tam i z powrotem.

83 Niektórzy szorstko krzyczeli i niedorzecznie mówili
albo też znaleźć nie mogli swej broni i swej odzieży.

84 Jedni z włosami w nieładzie nie mogli siebie rozpoznać,
drudzy wstający i w strachu błąkali się bezsensownie,
niektórzy z nich wydalali urynę lub ekskrementy.

85 Konie i słonie zrywały pęta swe, o Indro królów,
biegając wkoło, a inne ogromny zamęt czyniły.

86 W strachu niektórzy mężowie na ziemię się położyli,
lecz tych, gdy tak tam leżeli, miażdżyły słonie i konie.

87 Gdy to się działo, demony radosne, byku wśród ludzi,
w zachwycie głośno ryczały, o najwspanialszy z Bharatów.

88 Powstały tam głośny hałas wśród istot pełnych zachwytu
wypełnił wszystkie rejony i przestrzeń niebiańską, królu.

89 Słysząc bolesne okrzyki, strwożone słonie i konie
w koło biegały puszczone, tratując ludzi w obozie.

90 Kurz kopytami wzniecony przez te, co wkoło tam gnały
sprawił, iż nocą w obozie ciemność podwójna nastała.

91 Gdy ciemność taka powstała, oszomiła ich zewsząd,
ojcowie nie poznawali synów, a bracia swych braci.

92 Słonie wchodziły na słonie, konie bez jeźdźców na konie,
kopały i rozrywały, zadeptywały, Bharato.

93 Zranione, upadające, wzajemnie się uderzając,
zwalały inne na ziemię, a gdy zwaliły – miażdżyły.

94 Wciąż śpiący i odrętwiali, mrokiem okryci mężowie
kompanów swych zabijali, Czas-Śmierć ich skłaniał do tego.

95 Straż porzucała swe bramy, a wojownicy oddziały,
ze wszystkich sił uciekali, pędząc bez opamiętania.

96 Wzajemnie się zabijając, nie mogli siebie rozpoznać,
krzycząc: „Ach, ojcze! ach synu!”. Los umysłami ich władał.

97 Pierzchając na wszystkie strony i krewnych swych porzucając,
wzywali się wówczas ludzie po swoich rodów imionach.

98 Niektórzy wznosząc lamenty: „och! ach!”, na ziemię się kładli,
poznawał ich dziki w walce syn Drony i wszystkich miażdżył.

99 A inni spośród kszatrijów, dręczeni stale i stale,
bez świadomości, przelękli, z obozu gnali w pośpiechu.

100 Lecz gdy z obozu pierzchali drżący, chcąc życie ratować,
Krypa, a z nim Krytawarman przy bramie ich zabijali.

101 Bez broni, bez sprzętu, zbroi, rozczochranych, błagających,
ze strachu na ziemi drżących – żadnego nie oszczędzali.

102 Nikogo nie oszczędzili z tych, co z obozu uciekli,
ci obaj, Krypa, o władco, i syn Hrydiki nikczemny*.

103 A sprawić chcąc jeszcze większą przyjemność synowi Drony,
w trzech miejscach ogień wskrzesili, by spalić obóz swych wrogów.

104 Gdy obóz płonął już jasno, kroczył po nim Aśwatthaman,
co dumą ojca był, władco, i sprawnie mieczem wywijał.

105 I mężów atakujących, i tych, co gnali w ucieczce
mieczem pozbawiał oddechów pierwszy z podwójnie zrodzonych*.

106 Niektórych wojów odważnych powalał w furii syn Drony,
przeciąwszy wpół swoim mieczem niczym łodygi sezamu.

107 Ziemia, o byku Bharatów, obsiana była padłymi
z krzykiem i w znoju przednimi mężami, słoniami, końmi.

108 Gdy tysiącami padali mężowie zabici, wówczas
tułowie liczne bez głowy odbiwszy się powstawały,
powstawszy zaś – opadały*.

109 Odcinał głowy, ramiona z mieczami, z bransoletami,
i uda jak trąby słoni, ręce i nogi, Bharato.

110 Gdy atakował syn Drony, ciął w plecy, głowy odcinał,
niektórym żebra rozcinał, niektórzy pierzchać musieli.

111 Przecinał wpół jednych mężów, a innym uszy odcinał,
siekł także między barkami, aż głowa w ciało wchodziła.

112 Gdy w różne strony tak kroczył i mężów wielu zabijał,
gęstniała noc makabryczna okrutnym mroku obliczem.

113 Tysiące mężów w agonii, inni już byli zabici,
wiele też słoni i koni, ziemia straszyła wyglądem.

114 Pocięci przez syna Drony gniewnego na ziemię srogą
padali wśród wozów, koni, słoni, demonów i jakszów*.

115–116 Ci matki, a tamci ojców, a inni braci wzywali,
inni mówili: „W tej bitwie nie mogliby tak uczynić
i gniewni Dhartarasztrowie*,
co śpiącym nam uczyniły demony czynów okrutnych,
bo gdy nie było tu Parthów*, taką nam rzeź zgotowały.

117 Nie pokonają Kaunteji*– wszak chroni go Dźanardana* –
bogowie ni asurowie, gandharwy*, jaksze, demony.

118 Syn Prythy, Skarbów Zdobywca, pobożny i prawdomówny,
skromny i pełen współczucia nie zabiłby ni śpiącego,
ni żądzą odurzonego, gdy jest bez broni i błaga,
gdy z rozwianymi włosami w strachu ucieka przed wrogiem.

119 Czyn straszny ów nam zrobiły demony czynów okrutnych”,
tak lamentując żałośnie, leżeli liczni mężowie.

120 Ale po chwili już ucichł hałas ten głośny, donośny
mężów krzyczących żałośnie i niewyraźnie jęczących.

121 Gdy Ziemia, bogactw dawczyni, przemokła krwią, stróżu ziemi,
głośny ów mrok i straszliwy rozproszył się w krótkiej chwili.

122 Mężów bezsilnych tysiące, stłoczonych i przerażonych,
powalił wściekły na ziemię niczym bydlęta Pan Bydląt*.

123 Wzajemnie się ściskających, leżących, uciekających,
kryjących się lub walczących – wszystkich ich zmiażdżył syn Drony.

124 Ogniem spalani przez niego, pomordowani wojowie
nawzajem się prowadzili do siedzib Jamy* w tym czasie.

125 W środku tej nocy ponurej Pandawów armię olbrzymią
syn Drony, o Indro królów, wyprawił do domu Jamy.

126 Noc ta, co radość wzmagała istot kroczących w ciemności,
dla mężów, słoni i koni okrutna była, niszcząca.

127 Widziano tam rozmaitych rakszasów oraz piśaćów*,
jak obżerali się mięsem mężów i krew ich chłeptali;

128–129 z rozdziawionymi pyskami, śniade, dzikie, pełne kurzu,
zęby z kamieni, w kok włosy, na pięć stóp długie ich uda,
wielkie brzuchy, palce z tyłu, wychudłe, zdeformowane,
straszliwie wykrzykujące, kolana grube jak słoje,
szyje ich całe zsiniałe, przerażające, skarlałe,

130 z żonami, synami, szorstkie, z wyglądu szpetne, okrutne –
tak rozmaite postacie demonów tych tam widziano.

131 Krew pijąc uradowane, niektóre wspólnie tańczyły,
mówiąc: „Ach, jakież to świetne, jak świeże i jakie słodkie!”.

132 Bestie żywiące się mięsem, żrąc mięso innych – swych wrogów,
syciły się tłuszczem, szpikiem, kośćmi, krwią i limfą wszelką.

133 A inne z tych mięsożerców, brzuszyska miały wydęte,
dzikie, z różnymi pyskami, szpik ssąc, biegały wokoło.

134 Tysiące albo miliony, albo dziesiątki milionów
było tam wielkich demonów, okrutnych, przerażających.

135 Na miejscu wielkiej tej rzezi rozliczne się zgromadziły
stwory te, o panie ludów, syte i uszczęśliwione.

136 Gdy nastał świt, ów syn Drony z obozu wyjść postanowił,
krew mężów z niego spływała, a dłoń tak mocno ściskała
rękojeść miecza, o panie, jak gdyby jedność tworzyły.

137 Gdy wszystkich wrogów powalił, lśnił w miejscu ludzkiej zagłady
jak ogień, który spopiela świat cały u kresu ery.

138 Gdy dzieło spełnił syn Drony, zgodnie ze swą obietnicą,
i drogą szedł nieprzebytą, znikł ból w nim po stracie ojca.

139 Jak do obozu wszedł nocą, gdy ludzie spali głęboko,
tak cicho wyszedł byk mężów po dokonaniu tych mordów.

140 Mężny, gdy obóz opuścił, spotkał kompanów dwóch, władco,
o wszystkim im opowiedział, radując ich, sam radosny.

141 Ci obaj jemu życzliwi miłe mu słowa wyrzekli
o roztrzaskanych tysiącach Pańćalów oraz Sryńdźajów,
z radości wykrzykiwali głośno i w dłonie klaskali.

142 A taka też dla Somaków śpiących i we śnie beztroskich
noc ta – niezwykle okrutna – była w tym miejscu zagłady.

143 Z pewnością ten obrót czasu jest trudny do pokonania,
gdyż padli także ci, którzy nam ludzi pomordowali*.

Dhrytarasztra rzekł:
144 Tylko dlaczego skupiony na mego syna zwycięstwie
syn Drony, rydwannik, wcześniej nie podjął się tego czynu?

145 I czemu po śmierci władcy* dokonał czynu takiego
ów Drony syn, wielki łucznik? Zechciej mi o tym powiedzieć.

Sańdźaja rzekł:
146 W strachu przed Prythy synami i Bujnowłosym roztropnym
nie działał ów, chlubo Kurów, lecz działał, gdy ich nie było,

147 kiedy też syna Satjaki* nie było, syn Drony wówczas
spełnił ten czyn; gdyby byli, nawet sam władca Marutów*
nie zabiłby tych rycerzy.

148 To także mogło się zdarzyć, gdy wszyscy spali, o panie.
Gdy dokonali tej rzezi Pandawów, wielce bolesnej,
spotkali się rydwannicy, mówiąc: „Ach sława, ach chwała!”.

149 Objął syn Drony tych obu, gdy pozdrowili go miło,
i ogarnięty radością te do nich słowa rzekł wzniosłe:

150 „Zabiłem wszystkich Pańćalów i wszystkich synów Draupadi,
a także wszystkich Somaków i resztki Matsjów zabiłem.

151 Powinność swą spełniliśmy, teraz tam idźmy bez zwłoki,
gdzie jest nasz król, jeśli żyje, miłe mu wieści przekażmy!”.