Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Przemysław Szczurek
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład, zamieszczenie na stronie)
Sven Sellmer i Andrzej Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
9. Księga Śalji (śalya-parvan)
***
9.54-64 Księga walki na maczugi (gaḍā-yuddha)
9.56. Ciosy zadawane Bhimie
Streszczenie rozdziału:
saṃjaya uvāca
tato duryodhano dṛṣṭvā bhīmasenaṃ tathāgatam |
pratyudyayāv adīnātmā vegena mahatā nadan ||9.56.1||
samāpetatur ānadya śṛṅgiṇau vṛṣabhāv iva |
mahānirghātaghoṣaś ca saṃprahāras tayor abhūt ||9.56.2||
abhavac ca tayor yuddhaṃ tumulaṃ romaharṣaṇam |
jigīṣator yudhānyonyam indraprahrādayor iva ||9.56.3||
rudhirokṣitasarvāṅgau gadāhastau manasvinau |
dadṛśāte mahātmānau puṣpitāv iva kiṃśukau ||9.56.4||
tathā tasmin mahāyuddhe vartamāne sudāruṇe |
khadyotasaṃghair iva khaṃ darśanīyaṃ vyarocata ||9.56.5||
tathā tasmin vartamāne saṃkule tumule bhṛśam |
ubhāv api pariśrāntau yudhyamānāv ariṃdamau ||9.56.6||
tau muhūrtaṃ samāśvasya punar eva paraṃtapau |
abhyahārayatāṃ tatra saṃpragṛhya gade śubhe ||9.56.7||
tau tu dṛṣṭvā mahāvīryau samāśvastau nararṣabhau |
balinau vāraṇau yadvad vāśitārthe madotkaṭau ||9.56.8||
apāravīryau saṃprekṣya pragṛhītagadāv ubhau |
vismayaṃ paramaṃ jagmur devagandharvadānavāḥ ||9.56.9||
pragṛhītagadau dṛṣṭvā duryodhanavṛkodarau |
saṃśayaḥ sarvabhūtānāṃ vijaye samapadyata ||9.56.10||
samāgamya tato bhūyo bhrātarau balināṃ varau |
anyonyasyāntaraprepsū pracakrāte 'ntaraṃ prati ||9.56.11||
yamadaṇḍopamāṃ gurvīm indrāśanim ivodyatām |
dadṛśuḥ prekṣakā rājan raudrīṃ viśasanīṃ gadām ||9.56.12||
āvidhyato gadāṃ tasya bhīmasenasya saṃyuge |
śabdaḥ sutumulo ghoro muhūrtaṃ samapadyata ||9.56.13||
āvidhyantam abhiprekṣya dhārtarāṣṭro 'tha pāṇḍavam |
gadām alaghuvegāṃ tāṃ vismitaḥ saṃbabhūva ha ||9.56.14||
caraṃś ca vividhān mārgān maṇḍalāni ca bhārata |
aśobhata tadā vīro bhūya eva vṛkodaraḥ ||9.56.15||
tau parasparam āsādya yat tāv anyonyarakṣaṇe |
mārjārāv iva bhakṣārthe tatakṣāte muhur muhuḥ ||9.56.16||
acarad bhīmasenas tu mārgān bahuvidhāṃs tathā |
maṇḍalāni vicitrāṇi sthānāni vividhāni ca ||9.56.17||
gomūtrikāṇi citrāṇi gatapratyāgatāni ca |
parimokṣaṃ prahārāṇāṃ varjanaṃ paridhāvanam ||9.56.18||
abhidravaṇam ākṣepam avasthānaṃ savigraham |
parāvartanasaṃvartam avaplutam athāplutam |
upanyastam apanyastaṃ gadāyuddhaviśāradau ||9.56.19||
evaṃ tau vicarantau tu nyaghnatāṃ vai parasparam |
vañcayantau punaś caiva ceratuḥ kurusattamau ||9.56.20||
vikrīḍantau subalinau maṇḍalāni praceratuḥ |
gadāhastau tatas tau tu maṇḍalāvasthitau balī ||9.56.21||
dakṣiṇaṃ maṇḍalaṃ rājan dhārtarāṣṭro 'bhyavartata |
savyaṃ tu maṇḍalaṃ tatra bhīmaseno 'bhyavartata ||9.56.22||
tathā tu caratas tasya bhīmasya raṇamūrdhani |
duryodhano mahārāja pārśvadeśe 'bhyatāḍayat ||9.56.23||
āhatas tu tadā bhīmas tava putreṇa bhārata |
āvidhyata gadāṃ gurvīṃ prahāraṃ tam acintayan ||9.56.24||
indrāśanisamāṃ ghorāṃ yamadaṇḍam ivodyatām |
dadṛśus te mahārāja bhīmasenasya tāṃ gadām ||9.56.25||
āvidhyantaṃ gadāṃ dṛṣṭvā bhīmasenaṃ tavātmajaḥ |
samudyamya gadāṃ ghorāṃ pratyavidhyad ariṃdamaḥ ||9.56.26||
gadāmārutavegena tava putrasya bhārata |
śabda āsīt sutumulas tejaś ca samajāyata ||9.56.27||
sa caran vividhān mārgān maṇḍalāni ca bhāgaśaḥ |
samaśobhata tejasvī bhūyo bhīmāt suyodhanaḥ ||9.56.28||
āviddhā sarvavegena bhīmena mahatī gadā |
sadhūmaṃ sārciṣaṃ cāgniṃ mumocogrā mahāsvanā ||9.56.29||
ādhūtāṃ bhīmasenena gadāṃ dṛṣṭvā suyodhanaḥ |
adrisāramayīṃ gurvīm āvidhyan bahv aśobhata ||9.56.30||
gadāmārutavegaṃ hi dṛṣṭvā tasya mahātmanaḥ |
bhayaṃ viveśa pāṇḍūn vai sarvān eva sasomakān ||9.56.31||
tau darśayantau samare yuddhakrīḍāṃ samantataḥ |
gadābhyāṃ sahasānyonyam ājaghnatur ariṃdamau ||9.56.32||
tau parasparam āsādya daṃṣṭrābhyāṃ dviradau yathā |
aśobhetāṃ mahārāja śoṇitena pariplutau ||9.56.33||
evaṃ tad abhavad yuddhaṃ ghorarūpam asaṃvṛtam |
parivṛtte 'hani krūraṃ vṛtravāsavayor iva ||9.56.34||
dṛṣṭvā vyavasthitaṃ bhīmaṃ tava putro mahābalaḥ |
caraṃś citratarān mārgān kaunteyam abhidudruve ||9.56.35||
tasya bhīmo mahāvegāṃ jāmbūnadapariṣkṛtām |
abhikruddhasya kruddhas tu tāḍayām āsa tāṃ gadām ||9.56.36||
savisphuliṅgo nirhrādas tayos tatrābhighātajaḥ |
prādurāsīn mahārāja sṛṣṭayor vajrayor iva ||9.56.37||
vegavatyā tayā tatra bhīmasenapramuktayā |
nipatantyā mahārāja pṛthivī samakampata ||9.56.38||
tāṃ nāmṛṣyata kauravyo gadāṃ pratihatāṃ raṇe |
matto dvipa iva kruddhaḥ pratikuñjaradarśanāt ||9.56.39||
sa savyaṃ maṇḍalaṃ rājann udbhrāmya kṛtaniścayaḥ |
ājaghne mūrdhni kaunteyaṃ gadayā bhīmavegayā ||9.56.40||
tayā tv abhihato bhīmaḥ putreṇa tava pāṇḍavaḥ |
nākampata mahārāja tad adbhutam ivābhavat ||9.56.41||
āścaryaṃ cāpi tad rājan sarvasainyāny apūjayan |
yad gadābhihato bhīmo nākampata padāt padam ||9.56.42||
tato gurutarāṃ dīptāṃ gadāṃ hemapariṣkṛtām |
duryodhanāya vyasṛjad bhīmo bhīmaparākramaḥ ||9.56.43||
taṃ prahāram asaṃbhrānto lāghavena mahābalaḥ |
moghaṃ duryodhanaś cakre tatrābhūd vismayo mahān ||9.56.44||
sā tu moghā gadā rājan patantī bhīmacoditā |
cālayām āsa pṛthivīṃ mahānirghātanisvanā ||9.56.45||
āsthāya kauśikān mārgān utpatan sa punaḥ punaḥ |
gadānipātaṃ prajñāya bhīmasenam avañcayat ||9.56.46||
vañcayitvā tathā bhīmaṃ gadayā kurusattamaḥ |
tāḍayām āsa saṃkruddho vakṣodeśe mahābalaḥ ||9.56.47||
gadayābhihato bhīmo muhyamāno mahāraṇe |
nābhyamanyata kartavyaṃ putreṇābhyāhatas tava ||9.56.48||
tasmiṃs tathā vartamāne rājan somakapāṇḍavāḥ |
bhṛśopahatasaṃkalpā nahṛṣṭamanaso 'bhavan ||9.56.49||
sa tu tena prahāreṇa mātaṅga iva roṣitaḥ |
hastivad dhastisaṃkāśam abhidudrāva te sutam ||9.56.50||
tatas tu rabhaso bhīmo gadayā tanayaṃ tava |
abhidudrāva vegena siṃho vanagajaṃ yathā ||9.56.51||
upasṛtya tu rājānaṃ gadāmokṣaviśāradaḥ |
āvidhyata gadāṃ rājan samuddiśya sutaṃ tava ||9.56.52||
atāḍayad bhīmasenaḥ pārśve duryodhanaṃ tadā |
sa vihvalaḥ prahāreṇa jānubhyām agaman mahīm ||9.56.53||
tasmiṃs tu bharataśreṣṭhe jānubhyām avanīṃ gate |
udatiṣṭhat tato nādaḥ sṛñjayānāṃ jagatpate ||9.56.54||
teṣāṃ tu ninadaṃ śrutvā sṛñjayānāṃ nararṣabhaḥ |
amarṣād bharataśreṣṭha putras te samakupyata ||9.56.55||
utthāya tu mahābāhuḥ kruddho nāga iva śvasan |
didhakṣann iva netrābhyāṃ bhīmasenam avaikṣata ||9.56.56||
tataḥ sa bharataśreṣṭho gadāpāṇir abhidravat |
pramathiṣyann iva śiro bhīmasenasya saṃyuge ||9.56.57||
sa mahātmā mahātmānaṃ bhīmaṃ bhīmaparākramaḥ |
atāḍayac chaṅkhadeśe sa cacālācalopamaḥ ||9.56.58||
sa bhūyaḥ śuśubhe pārthas tāḍito gadayā raṇe |
udbhinnarudhiro rājan prabhinna iva kuñjaraḥ ||9.56.59||
tato gadāṃ vīrahaṇīm ayasmayīṃ
pragṛhya vajrāśanitulyanisvanām |
atāḍayac chatrum amitrakarśano
balena vikramya dhanaṃjayāgrajaḥ ||9.56.60||
sa bhīmasenābhihatas tavātmajaḥ
papāta saṃkampitadehabandhanaḥ |
supuṣpito mārutavegatāḍito
mahāvane sāla ivāvaghūrṇitaḥ ||9.56.61||
tataḥ praṇedur jahṛṣuś ca pāṇḍavāḥ
samīkṣya putraṃ patitaṃ kṣitau tava |
tataḥ sutas te pratilabhya cetanāṃ
samutpapāta dvirado yathā hradāt ||9.56.62||
sa pārthivo nityam amarṣitas tadā
mahārathaḥ śikṣitavat paribhraman |
atāḍayat pāṇḍavam agrataḥ sthitaṃ
sa vihvalāṅgo jagatīm upāspṛśat ||9.56.63||
sa siṃhanādān vinanāda kauravo
nipātya bhūmau yudhi bhīmam ojasā |
bibheda caivāśanitulyatejasā
gadānipātena śarīrarakṣaṇam ||9.56.64||
tato 'ntarikṣe ninado mahān abhūd
divaukasām apsarasāṃ ca neduṣām |
papāta coccair amarapraveritaṃ
vicitrapuṣpotkaravarṣam uttamam ||9.56.65||
tataḥ parān āviśad uttamaṃ bhayaṃ
samīkṣya bhūmau patitaṃ narottamam |
ahīyamānaṃ ca balena kauravaṃ
niśamya bhedaṃ ca dṛḍhasya varmaṇaḥ ||9.56.66||
tato muhūrtād upalabhya cetanāṃ
pramṛjya vaktraṃ rudhirārdram ātmanaḥ |
dhṛtiṃ samālambya vivṛttalocano
balena saṃstabhya vṛkodaraḥ sthitaḥ ||9.56.67||
Sańdźaja rzekł:
1 Gdy Durjodhana zobaczył, że stoi tam Bhimasena,
natarł na niego ochoczo, gwałtowny okrzyk wydając.
2 Obaj się starli, ryczeli jakby dwa byki rogate,
huk maczug ich był tak głośny jak ryki grzmotu donośne.
3 Ogłuszająca ich walka jeżyła włosy na ciele,
obaj pragnęli zwycięstwa jak w walce Indry z Prahradą*.
4 Spryskane krwią całe ciała rozumnych dwóch z maczugami,
wielkich duchem, wyglądały jak kwiaty dwóch drzew kinśuki.
5 Gdy walka postępowała, wspaniała, wielce okrutna,
niebo przepięknie jaśniało jakby bezlikiem świetlików*.
6 A gdy się dalej toczyło starcie to głośne niezwykle,
obaj pogromcy swych wrogów odczuli zmęczenie walką.
7 Przez chwilę więc odpoczęli, po czym znów wrogów ciemiężcy,
chwytając świetne maczugi, podjęli atak wzajemny.
8 Dwaj wypoczęci herosi, byki te dwa pośród mężów,
byli jak dwa silne słonie wściekle pragnące samicy.
9 Dostrzegli dwóch niezrównanych wojów dzierżących maczugi
i w zachwyt wpadli bogowie, grona gandharwów, Danawów.
10 Widząc, jak dzierżą maczugi Wilczobrzuch i Durjodhana,
wszystkich dopadła wątpliwość, kto może wygrać w tym starciu.
11 Znowu natarli na siebie bracia, najwięksi z mocarzy
krążyli jeden przy drugim, chcąc znaleźć swoje słabości.
12 Każdy widz widział u obu straszną, śmiertelną maczugę
jak kostur Jamy toporną, wzniesioną jak piorun Indry.
13 Gdy wymachiwał maczugą w potyczce tej Bhimasena,
pojawił się w jednej chwili huk głośny, przerażający.
14 Zobaczył syn Dhrytarasztry, jak wymachuje Pandawa
chyżo, choć ciężką maczugą, i doznał oszołomienia.
15 Krocząc na różne sposoby, chodząc wokoło, Bharato,
jeszcze wspanialej wyglądał wówczas ów mąż – Wilczobrzuchy.
16 Wzajemnie się atakując, obaj się przy tym chronili
i cięli się raz za razem jak koty w walce o jadło.
17 Podążał wprzód Bhimasena rozmaitymi ścieżkami,
zataczał koła przeróżne, różne postawy przybierał,
18 sprytnie podążał zygzakiem, odchodził, to znów powracał,
cofał się, ciosy zadawał, unikał ciosów, odbiegał,
19 podbiegał, znów odstępował, stosował różne taktyki,
odwracał się, stawał przodem, podskoki, zeskoki czynił.
Dwaj biegli woje w maczugach wznosili je, opuszczali.
20 Tak oto wkoło kroczyli, raz bijąc jeden drugiego,
raz ciosów swych unikając, dwaj najwspanialsi z Kaurawów.
21 Jakby w zawodach walczący siłacze krąg zataczali,
dzierżąc maczugi w swych rękach, po kręgu się poruszali.
22 Na prawą stronę zataczał krąg Dhrytarasztry syn, królu,
na lewą stronę z kolei zataczał krąg Bhimasena.
23 I kiedy Bhima tak kroczył po kręgu na placu boju,
wówczas Durjodhana, władco, w bok go uderzył maczugą.
24 Bhima zaś tak uderzony przez twego syna, Bharato,
zamachał ciężką maczugą, myśląc, jak cios swój mu zadać.
25 Patrzyli, o wielki królu, na Bhimaseny maczugę
jakby na straszny grom Indry lub Jamy kostur wzniesiony.
26 Twój syn też widział, jak macha maczugą swą Bhimasena
i wznosząc straszną maczugę, znów ranił go siepacz wrogów.
27 Jak sztorm, tak spadła gwałtownie maczuga twojego syna
i huk donośny wydała, i blask ognisty wznieciła.
28 Krocząc różnymi ścieżkami, krąg tocząc jeden za drugim,
świetniej wyglądał wspaniały mąż Sujodhana niż Bhima.
29 Ogromna Bhimy maczuga, którą wywijał z impetem,
ogniste płomienie z dymem i dziki huk wydawała.
30 I Sujodhana, gdy dostrzegł, jak Bhima trzęsie maczugą,
sam wymachiwał swą ciężką, żelazną, pięknie wyglądał.
31 Widzieli jak sztorm gwałtowną maczugę wielkiego duchem
i dopadł strach wszystkich wojów Pandawów oraz Somaków.
32 Demonstrowali w tej walce stale bitewne zapasy,
gdy maczugami się tłukli mocno dwaj wrogów zwycięzcy.
33 Wzajemnie się atakując jak słonie dwa swymi kłami,
blask wydawali, monarcho, obaj, gdy krwią byli zlani.
34 Tak oto trwała ta walka okrutna, nieposkromiona,
wciąż krwawa, choć dzień upływał, jak walka Wrytry z Wasawą.
35 Widział, jak Bhima przystaje syn twój o sile potężnej
i, ruchy jeszcze wspanialsze czyniąc, uderzał Kaunteję.
36 Bhima też pełen wściekłości w maczugę tego wściekłego
uderzał – w tę tak gwałtowną, złoto ją pięknie zdobiło.
37 Ogromny huk powstał, władco, iskry się wydobywały
podczas zderzania dwóch maczug, jakby huk dwóch gromów z nieba.
38 Gdy Bhimasena maczugą gwałtownie cisnął, o królu,
i gdy upadła na ziemię, ziemia się cała zatrzęsła.
39 Nie mógł znieść tego Kaurawa, że wróg bił w niego maczugą
wściekły jak słoń szalejący, gdy widzi słonia wrogiego.
40 W lewo więc krąg zataczając, pewnie machając maczugą,
uderzył nią syna Kunti w głowę z impetem straszliwym.
41 Tak uderzony Pandawa Bhima przez syna twojego
nawet nie zatrząsł się, królu, było to godne podziwu.
42 Wszyscy żołnierze sławili dziw nadzwyczajny ten, królu,
gdy Bhima bity maczugą nawet na krok się nie ruszał.
43 Z cięższą maczugą, płonącą, złotem zdobioną ów Bhima –
Straszny – o sile straszliwej – rzucił się na Durjodhanę*.
44 Lecz jego cios udaremnił przez zwinność swą Durjodhana
wielkoramienny, wytrwały, co wielkim cudem się zdało.
45 Na próżno, królu, pędziła maczuga z zamachu Bhimy,
spadając, ziemią wstrząsnęła z wielkim hałasem zniszczenia.
46 Stosując ruchy Kauśiki*, wciąż skacząc, wciąż podskakując,
rozpoznał atak maczugi i zdołał zwieść Bhimasenę.
47 Zwiódł Bhimę najlepszy z Kurów, a wówczas swoją maczugą
mąż wielkiej siły, wzburzony, uderzył go prosto w piersi.
48 Bhima raniony maczugą, oszołomiony w tej walce
nie wiedział, co teraz robić, gdy syn twój tak go uderzył.
49 Gdy to zdarzyło się, królu, niepokój zaczął ogarniać
serca Pandawów, Somaków, wielce strapione, przygasłe.
50 Zirytowany tym ciosem był niczym słoń rozwścieczony,
na twego syna się rzucił jak słoń na słonia innego.
51 Wtedy więc Bhima w pośpiechu z maczugą z wielkim impetem
rzucił się na twego syna jak lew na słonia leśnego.
52 A gdy się zbliżył do króla biegły w ciskaniu maczugą,
rzucił maczugą swą, królu, w kierunku twojego syna.
53 I wówczas w bok Durjodhany wymierzył cios Bhimasena,
ów odurzony tym ciosem na ziemię padł kolanami.
54 Gdy kolanami o glebę zarył najlepszy z Bharatów,
głośne rozległy się krzyki Sryńdźajów, o panie świata.
55 A gdy usłyszał te krzyki Sryńdźajów byk pośród mężów,
syn twój, najlepszy z Bharatów, we wściekłość wpadł rozjuszony.
56 Powstał więc wielkoramienny i, wściekle niczym wąż sycząc,
wpatrywał się w Bhimasenę, jakby go wzrokiem chciał spalić.
57 I zaraz pierwszy z Bharatów rzucił się z maczugą w rękach,
zdało się, że chce roztrzaskać głowę Bhimaseny w starciu.
58 I wielki duchem wielkiego duchem, o sile straszliwej
Bhimę–Strasznego uderzył w skroń, ten trwał w miejscu jak góra.
59 I jeszcze piękniej się mienił syn Prythy cięty maczugą,
gdy krew trysnęła z ran, królu, jakby sok ze skroni słonia*.
60 A wtedy brat starszy Zdobywcy Bogactwa*,
kat wrogów, pochwycił maczugę żelazną,
morderczą dla wojów i grzmiącą jak piorun,
i nią swego wroga zuchwale uderzył*.
61 Twój syn uderzony tak przez Bhimasenę
przewrócił się, mięśnie na ciele mu drżały
jak gdyby był śalą* z pięknymi kwiatami
trzęsącym się w lesie, gdy wiatr mocno wieje.
62 Krzyczeli, cieszyli się Pandu synowie
spostrzegłszy, że syn twój upada na ziemię,
lecz on już niebawem odzyskał świadomość
i powstał jak gdyby słoń powstał z jeziora.
63 Pan ziemi, któremu nieznany jest spokój,
waleczny rydwannik tak sprawnie kroczący
uderzył Pandawę, gdy stanął tuż przed nim,
i ciężko go ranił, aż padł on na ziemię.
64 I wydał Kaurawa jak lew ryk donośny,
gdy Bhimę swą siłą powalił na ziemię,
a gdy upadała maczuga tak lśniąca
jak piorun, roztrzaskał mu zbroję ochronną.
65 I z niebios donośne słyszano wołania
krzyczących apsaras i istot niebiańskich,
a z góry opadał zsyłany przez bogów
wspaniały, rzęsisty deszcz kwiatów przeróżnych.
66 A wówczas twych wrogów strach wielki ogarnął,
gdy Bhimę widzieli, jak upadł na ziemię,
Kaurawę wśród mężów najpotężniejszego,
choć w zbroi masywnej rozciętej od ciosu.
67 Lecz zaraz, po chwili odzyskał świadomość,
oczyścił swą twarz całą we krwi skąpaną,
znów pewność odzyskał, rozszerzył swe oczy,
wróciła odwaga i trwał Wilczobrzuchy.