Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Przemysław Szczurek
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład, zamieszczenie na stronie)
Sven Sellmer i Andrzej Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
9. Księga Śalji (śalya-parvan)
***
9.29-53 Księga podróży do miejsc pielgrzymek
(rāma-tīrtha-yātrā)
9.29. Przybycie nad jezioro
Streszczenie rozdziału:
dhṛtarāṣṭra uvāca
hateṣu sarvasainyeṣu pāṇḍuputrai raṇājire |
mama sainyāvaśiṣṭās te kim akurvata saṃjaya ||9.29.1||
kṛtavarmā kṛpaś caiva droṇaputraś ca vīryavān |
duryodhanaś ca mandātmā rājā kim akarot tadā ||9.29.2||
saṃjaya uvāca
saṃprādravatsu dāreṣu kṣatriyāṇāṃ mahātmanām |
vidrute śibire śūnye bhṛśodvignās trayo rathāḥ ||9.29.3||
niśamya pāṇḍuputrāṇāṃ tadā vijayināṃ svanam |
vidrutaṃ śibiraṃ dṛṣṭvā sāyāhne rājagṛddhinaḥ |
sthānaṃ nārocayaṃs tatra tatas te hradam abhyayuḥ ||9.29.4||
yudhiṣṭhiro 'pi dharmātmā bhrātṛbhiḥ sahito raṇe |
hṛṣṭaḥ paryapatad rājan duryodhanavadhepsayā ||9.29.5||
mārgamāṇās tu saṃkruddhās tava putraṃ jayaiṣiṇaḥ |
yatnato 'nveṣamāṇās tu naivāpaśyañ janādhipam ||9.29.6||
sa hi tīvreṇa vegena gadāpāṇir apākramat |
taṃ hradaṃ prāviśac cāpi viṣṭabhyāpaḥ svamāyayā ||9.29.7||
yadā tu pāṇḍavāḥ sarve supariśrāntavāhanāḥ |
tataḥ svaśibiraṃ prāpya vyatiṣṭhan sahasainikāḥ ||9.29.8||
tataḥ kṛpaś ca drauṇiś ca kṛtavarmā ca sātvataḥ |
saṃniviṣṭeṣu pārtheṣu prayātās taṃ hradaṃ śanaiḥ ||9.29.9||
te taṃ hradaṃ samāsādya yatra śete janādhipaḥ |
abhyabhāṣanta durdharṣaṃ rājānaṃ suptam ambhasi ||9.29.10||
rājann uttiṣṭha yudhyasva sahāsmābhir yudhiṣṭhiram |
jitvā vā pṛthivīṃ bhuṅkṣva hato vā svargam āpnuhi ||9.29.11||
teṣām api balaṃ sarvaṃ hataṃ duryodhana tvayā |
pratirabdhāś ca bhūyiṣṭhaṃ ye śiṣṭās tatra sainikāḥ ||9.29.12||
na te vegaṃ viṣahituṃ śaktās tava viśāṃ pate |
asmābhir abhiguptasya tasmād uttiṣṭha bhārata ||9.29.13||
duryodhana uvāca
diṣṭyā paśyāmi vo muktān īdṛśāt puruṣakṣayāt |
pāṇḍukauravasaṃmardāj jīvamānān nararṣabhān ||9.29.14||
vijeṣyāmo vayaṃ sarve viśrāntā vigataklamāḥ |
bhavantaś ca pariśrāntā vayaṃ ca bhṛśavikṣatāḥ |
udīrṇaṃ ca balaṃ teṣāṃ tena yuddhaṃ na rocaye ||9.29.15||
na tv etad adbhutaṃ vīrā yad vo mahad idaṃ manaḥ |
asmāsu ca parā bhaktir na tu kālaḥ parākrame ||9.29.16||
viśramyaikāṃ niśām adya bhavadbhiḥ sahito raṇe |
pratiyotsyāmy ahaṃ śatrūñ śvo na me 'sty atra saṃśayaḥ ||9.29.17||
saṃjaya uvāca
evam ukto 'bravīd drauṇī rājānaṃ yuddhadurmadam |
uttiṣṭha rājan bhadraṃ te vijeṣyāmo raṇe parān ||9.29.18||
iṣṭāpūrtena dānena satyena ca japena ca |
śape rājan yathā hy adya nihaniṣyāmi somakān ||9.29.19||
mā sma yajñakṛtāṃ prītiṃ prāpnuyāṃ sajjanocitām |
yadīmāṃ rajanīṃ vyuṣṭāṃ na nihanmi parān raṇe ||9.29.20||
nāhatvā sarvapāñcālān vimokṣye kavacaṃ vibho |
iti satyaṃ bravīmy etat tan me śṛṇu janādhipa ||9.29.21||
teṣu saṃbhāṣamāṇeṣu vyādhās taṃ deśam āyayuḥ |
māṃsabhārapariśrāntāḥ pānīyārthaṃ yadṛcchayā ||9.29.22||
te hi nityaṃ mahārāja bhīmasenasya lubdhakāḥ |
māṃsabhārān upājahrur bhaktyā paramayā vibho ||9.29.23||
te tatra viṣṭhitās teṣāṃ sarvaṃ tad vacanaṃ rahaḥ |
duryodhanavacaś caiva śuśruvuḥ saṃgatā mithaḥ ||9.29.24||
te 'pi sarve maheṣvāsā ayuddhārthini kaurave |
nirbandhaṃ paramaṃ cakrus tadā vai yuddhakāṅkṣiṇaḥ ||9.29.25||
tāṃs tathā samudīkṣyātha kauravāṇāṃ mahārathān |
ayuddhamanasaṃ caiva rājānaṃ sthitam ambhasi ||9.29.26||
teṣāṃ śrutvā ca saṃvādaṃ rājñaś ca salile sataḥ |
vyādhābhyajānan rājendra salilasthaṃ suyodhanam ||9.29.27||
te pūrvaṃ pāṇḍuputreṇa pṛṣṭā hy āsan sutaṃ tava |
yadṛcchopagatās tatra rājānaṃ parimārgitāḥ ||9.29.28||
tatas te pāṇḍuputrasya smṛtvā tad bhāṣitaṃ tadā |
anyonyam abruvan rājan mṛgavyādhāḥ śanair idam ||9.29.29||
duryodhanaṃ khyāpayāmo dhanaṃ dāsyati pāṇḍavaḥ |
suvyaktam iti naḥ khyāto hrade duryodhano nṛpaḥ ||9.29.30||
tasmād gacchāmahe sarve yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ |
ākhyātuṃ salile suptaṃ duryodhanam amarṣaṇam ||9.29.31||
dhṛtarāṣṭrātmajaṃ tasmai bhīmasenāya dhīmate |
śayānaṃ salile sarve kathayāmo dhanurbhṛte ||9.29.32||
sa no dāsyati suprīto dhanāni bahulāny uta |
kiṃ no māṃsena śuṣkeṇa parikliṣṭena śoṣiṇā ||9.29.33||
evam uktvā tato vyādhāḥ saṃprahṛṣṭā dhanārthinaḥ |
māṃsabhārān upādāya prayayuḥ śibiraṃ prati ||9.29.34||
pāṇḍavāś ca mahārāja labdhalakṣāḥ prahāriṇaḥ |
apaśyamānāḥ samare duryodhanam avasthitam ||9.29.35||
nikṛtes tasya pāpasya te pāraṃ gamanepsavaḥ |
cārān saṃpreṣayām āsuḥ samantāt tad raṇājiram ||9.29.36||
āgamya tu tataḥ sarve naṣṭaṃ duryodhanaṃ nṛpam |
nyavedayanta sahitā dharmarājasya sainikāḥ ||9.29.37||
teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā cārāṇāṃ bharatarṣabha |
cintām abhyagamat tīvrāṃ niśaśvāsa ca pārthivaḥ ||9.29.38||
atha sthitānāṃ pāṇḍūnāṃ dīnānāṃ bharatarṣabha |
tasmād deśād apakramya tvaritā lubdhakā vibho ||9.29.39||
ājagmuḥ śibiraṃ hṛṣṭā dṛṣṭvā duryodhanaṃ nṛpam |
vāryamāṇāḥ praviṣṭāś ca bhīmasenasya paśyataḥ ||9.29.40||
te tu pāṇḍavam āsādya bhīmasenaṃ mahābalam |
tasmai tat sarvam ācakhyur yad vṛttaṃ yac ca vai śrutam ||9.29.41||
tato vṛkodaro rājan dattvā teṣāṃ dhanaṃ bahu |
dharmarājāya tat sarvam ācacakṣe paraṃtapaḥ ||9.29.42||
asau duryodhano rājan vijñāto mama lubdhakaiḥ |
saṃstabhya salilaṃ śete yasyārthe paritapyase ||9.29.43||
tad vaco bhīmasenasya priyaṃ śrutvā viśāṃ pate |
ajātaśatruḥ kaunteyo hṛṣṭo 'bhūt saha sodaraiḥ ||9.29.44||
taṃ ca śrutvā maheṣvāsaṃ praviṣṭaṃ salilahradam |
kṣipram eva tato 'gacchat puraskṛtya janārdanam ||9.29.45||
tataḥ kilakilāśabdaḥ prādurāsīd viśāṃ pate |
pāṇḍavānāṃ prahṛṣṭānāṃ pāñcālānāṃ ca sarvaśaḥ ||9.29.46||
siṃhanādāṃs tataś cakruḥ kṣveḍāṃś ca bharatarṣabha |
tvaritāḥ kṣatriyā rājañ jagmur dvaipāyanaṃ hradam ||9.29.47||
jñātaḥ pāpo dhārtarāṣṭro dṛṣṭaś cety asakṛd raṇe |
prākrośan somakās tatra hṛṣṭarūpāḥ samantataḥ ||9.29.48||
teṣām āśu prayātānāṃ rathānāṃ tatra veginām |
babhūva tumulaḥ śabdo divaspṛk pṛthivīpate ||9.29.49||
duryodhanaṃ parīpsantas tatra tatra yudhiṣṭhiram |
anvayus tvaritās te vai rājānaṃ śrāntavāhanāḥ ||9.29.50||
arjuno bhīmasenaś ca mādrīputrau ca pāṇḍavau |
dhṛṣṭadyumnaś ca pāñcālyaḥ śikhaṇḍī cāparājitaḥ ||9.29.51||
uttamaujā yudhāmanyuḥ sātyakiś cāparājitaḥ |
pāñcālānāṃ ca ye śiṣṭā draupadeyāś ca bhārata |
hayāś ca sarve nāgāś ca śataśaś ca padātayaḥ ||9.29.52||
tataḥ prāpto mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ |
dvaipāyanahradaṃ khyātaṃ yatra duryodhano 'bhavat ||9.29.53||
śītāmalajalaṃ hṛdyaṃ dvitīyam iva sāgaram |
māyayā salilaṃ stabhya yatrābhūt te sutaḥ sthitaḥ ||9.29.54||
atyadbhutena vidhinā daivayogena bhārata |
salilāntargataḥ śete durdarśaḥ kasya cit prabho |
mānuṣasya manuṣyendra gadāhasto janādhipaḥ ||9.29.55||
tato duryodhano rājā salitāntargato vasan |
śuśruve tumulaṃ śabdaṃ jaladopamaniḥsvanam ||9.29.56||
yudhiṣṭhiras tu rājendra hradaṃ taṃ saha sodaraiḥ |
ājagāma mahārāja tava putravadhāya vai ||9.29.57||
mahatā śaṅkhanādena rathanemisvanena ca |
uddhunvaṃś ca mahāreṇuṃ kampayaṃś cāpi medinīm ||9.29.58||
yaudhiṣṭhirasya sainyasya śrutvā śabdaṃ mahārathāḥ |
kṛtavarmā kṛpo drauṇī rājānam idam abruvan ||9.29.59||
ime hy āyānti saṃhṛṣṭāḥ pāṇḍavā jitakāśinaḥ |
apayāsyāmahe tāvad anujānātu no bhavān ||9.29.60||
duryodhanas tu tac chrutvā teṣāṃ tatra yaśasvinām |
tathety uktvā hradaṃ taṃ vai māyayāstambhayat prabho ||9.29.61||
te tv anujñāpya rājānaṃ bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ |
jagmur dūraṃ mahārāja kṛpaprabhṛtayo rathāḥ ||9.29.62||
te gatvā dūram adhvānaṃ nyagrodhaṃ prekṣya māriṣa |
nyaviśanta bhṛśaṃ śrāntāś cintayanto nṛpaṃ prati ||9.29.63||
viṣṭabhya salilaṃ supto dhārtarāṣṭro mahābalaḥ |
pāṇḍavāś cāpi saṃprāptās taṃ deśaṃ yuddham īpsavaḥ ||9.29.64||
kathaṃ nu yuddhaṃ bhavitā kathaṃ rājā bhaviṣyati |
kathaṃ nu pāṇḍavā rājan pratipatsyanti kauravam ||9.29.65||
ity evaṃ cintayantas te rathebhyo 'śvān vimucya ha |
tatrāsāṃ cakrire rājan kṛpaprabhṛtayo rathāḥ ||9.29.66||
Dhrytarasztra rzekł:
1 Co uczynili, Sańdźajo, wciąż żywi moi żołnierze,
gdy w walce tej wszystkie armie zniszczyli synowie Pandu?
2 I Krytawarman, i Krypa, i pełen męstwa syn Drony,
i Durjodhana, niemądry król, cóż uczynili wówczas?
Sańdźaja rzekł:
3–4 Gdy odjechały już żony kszatrijów o wielkim duchu
i gdy się pusty stał obóz, trzej rydwannicy strwożeni
słysząc, jak krzyki podnoszą zwycięscy synowie Pandu,
widząc, że obóz jest pusty, wieczorem, chcąc chronić króla,
nie zamierzali tam zostać i nad jezioro odeszli.
5 A Judhiszthira cnotliwy – towarzyszyli mu bracia –
przejęty szedł w różne strony, chcąc Durjodhanę uśmiercić.
6 Gniewni i żądni zwycięstwa szukali twojego syna,
lecz choć czynili wysiłki, nie mogli dostrzec monarchy.
7 Ów w nadzwyczajnym porywie odszedł z maczugą swą w ręku,
wszedł do jeziora i wodę zagęścił dzięki swym mocom*.
8 Zwierzęta wszystkich Pandawów były nadmiernie strudzone,
więc do obozu odeszli i tam z wojskami stanęli.
9 Wówczas to Krypa, syn Drony, i Krytawarman z Satwatów,
gdy wojska Parthów odeszły, dyskretnie szli do jeziora.
10 Doszli do tego jeziora, gdzie się znajdował pan ludów
i rzekli do walecznego króla, gdy w wodach spoczywał:
11 „Powstań i walcz z Judhiszthirą, królu, my z tobą będziemy,
ziemią się ciesz, gdy zwyciężysz lub idź do nieba, gdy zginiesz!
12–13 Także i ty, Durjodhano, wybiłeś ich całą armię;
w większości zmasakrowana reszta żołnierzy ich armii
nie będzie w stanie powstrzymać twego naporu, monarcho,
gdy przez nas będziesz chroniony, dlatego powstań, Bharato!”.
Durjodhana rzekł:
14 Szczęśliwie widzę was wolnych od tego pogromu ludzi –
żyjących byków wśród mężów po wojnie Pandów i Kurów.
15 My pokonamy ich wspólnie, gdy wypoczniemy po trudach,
wszak wy jesteście strudzeni, jam srodze też poraniony,
a wojska ich puchną z dumy, walka więc nie jest mi miła.
16 Mężowie, nie zaskakują mnie wasze myśli te wzniosłe
i wielkie dla mnie oddanie, lecz to nie czas na heroizm.
17 Dziś, nocy tej odpocząwszy z panami po trudach walki,
jutro z wrogami się zmierzę, nie ma tu mej wątpliwości.
Sańdźaja rzekł:
18 Słysząc to, znów rzekł syn Drony do króla w boju dzikiego:
„Chwała ci, powstań, o królu, w walce zwyciężymy wrogów.
19 Na akty me religijne, na dary, prawdę, modlitwy
składam ci, królu, przysięgę, że dziś zabiję Somaków.
20 Niech stracę zasługę z ofiar właściwą ludziom pobożnym,
jeśli tej nocy do świtu nie zniszczę wrogów w potyczce.
21 Póki nie zniszczę Pańćalów wszystkich, nie zdejmę swej zbroi,
wysłuchaj tej mojej prawdy, którą ci, władco, wyjawiam”.
22 Gdy swe rozmowy toczyli, przyszli w to miejsce myśliwi
niespodziewanie po wodę, mięsa ciężarem znużeni.
23 Łowcy ci bowiem, monarcho, raz po raz dla Bhimaseny
znosili stosy mięsiwa, czyniąc to z wielkim oddaniem.
24 Kiedy stanęli w ukryciu, słyszeli całą rozmowę,
którą toczyli w sekrecie przybysze trzej z Durjodhaną.
25 Wszyscy ci wielcy łucznicy, gdy nie chciał walczyć Kaurawa,
ze wszech miar go nakłaniali, gdyż sami walki pragnęli.
26–27 Dostrzegli więc tamci łowcy wielkich rydwanników Kurów
i niechętnego, by walczyć króla, jak w wodzie przebywał,
i usłyszeli rozmowę wojów i króla w jeziorze,
i zrozumieli myśliwi, że w wodzie był Sujodhana.
28 Wcześniej syn Pandu* ich pytał, gdzie syn twój może przebywać,
a oni teraz przypadkiem przyszli tam, króla szukając.
29 I powróciwszy myślami do syna Pandu pytania,
mówili do siebie, królu, myśliwi głosem ściszonym:
30 „Gdy Durjodhanę wydamy, Pandawa da nam majątek,
bo jasne jest, że w jeziorze jest sławny król Durjodhana.
31 Dlatego pójdziemy wszyscy tam, gdzie jest król Judhiszthira,
powiemy, że Durjodhana gniewny przebywa w jeziorze.
32 I Bhimasenę, łucznika mądrego, zawiadomimy
wszyscy, że syn Dhrytarasztry w jeziorze tym odpoczywa.
33 Ów wielce zadowolony da nam obfite bogactwa,
bo cóż nam z tej znojnej pracy przy tym mięsiwie wyschniętym?”.
34 Tak rzekli wówczas myśliwi radośni, żądni bogactwa,
zabrali stosy mięsiwa i poszli wprost do obozu.
35 A Pandawowie, o królu, waleczni celów zdobywcy
nie mogli w boju zobaczyć, gdzie Durjodhana przebywał.
36 I pragnąc dotrzeć do kresu łotrostwa tego grzesznika,
wszędzie swych szpiegów wysłali dokoła areny bitwy.
37 Lecz gdy wracali ci wszyscy zwiadowcy, zawsze to samo
mówili Królowi Prawa, że zniknął król Durjodhana.
38 Gdy więc usłyszał raporty szpiegów swych, byku Bharatów,
niepokoiły go troski i głośno wzdychał pan ziemi.
39–40 Stali więc tak Pandawowie zgnębieni, byku Bharatów,
a wówczas z tego jeziora w pośpiechu krocząc, myśliwi
weszli do obozu raźno, gdyż Durjodhanę widzieli;
choć wstrzymywani, wkroczyli, gdy dostrzegł ich Bhimasena.
41 Kiedy podeszli do Bhimy, Pandawy o wielkiej sile,
wszystko mu opowiedzieli, co stało się, co słyszeli.
42 A Wilczobrzuchy, o królu, dał im ogromne bogactwo
i opowiedział kat wrogów wszystko Królowi Prawości:
43 „Ów Durjodhana, o królu, z powodu którego cierpisz,
poznany przez mych myśliwych, leży, gdzie wody zagęścił”.
44 Słysząc radosne dlań słowa od Bhimaseny, o władco,
syn Pandu, wolny od wrogów*, ze swymi braćmi się cieszył.
45 Słysząc, że wielki ten łucznik znalazł się w wodach jeziora
szybko w to miejsce wyruszył, na czele z nim Dźanardana*.
46 A wówczas, o panie ludów, wzniosły się krzyki radości
Pandawów oraz Pańćalów, wszystkich ich pełnych zapału.
47 Niczym lwy ryki wydali brzmiące donośnie, Bharato,
i kszatrijowie pognali nad Dwaipajanę – jezioro*.
48 „Odnaleziony jest w końcu występny syn Dhrytarasztry” –
krzyczeli wciąż Somakowie wszędzie, podekscytowani.
49 Głośny był huk, panie ziemi, do niebios docierający
szybkich, gwałtownie pędzących rydwanów tam zmierzających.
50 Pędzili za Judhiszthirą, królem, tam, gdzie i on pędził,
by Durjodhanę odnaleźć, choć konie mieli znużone:
51 Ardźuna i Bhimasena, bliźniacy Madri i Pandu,
i Dhrysztadjumna Pańćalja, niepokonany Śikhandin,
52 Uttamaudźas, Judhamanju, Satjaki niezwyciężony,
żyjący woje Pańćalów oraz synowie Draupadi,
wszyscy na koniach i słoniach, a z nimi setki piechurów.
53 Dotarł syn Dharmy, monarcho, Judhiszthira do jeziora,
co zwało się Dwaipajana, gdzie Durjodhana przebywał.
54 Chłodne, przejrzyste, przyjemne jak gdyby drugi ocean –
w nim był twój syn, który wody dzięki swym mocom zagęścił.
55 Przez swe magiczne sposoby, boski wysiłek, Bharato,
wewnątrz tych wód odpoczywał pan ludów z maczugą w dłoni;
nikt, panie, nie mógł zobaczyć męża, o Indro wśród mężów.
56 I wtedy król Durjodhana przebywający w jeziorze
usłyszał łoskot donośny jak grzmoty z chmury burzowej.
57 To Judiszthira wraz z braćmi nadciągnął, o Indro królów,
nad to jezioro, monarcho, by zabić twojego syna.
58 Głośny dźwięk z konch wydobyty, stukot obręczy kół wozów
sprawiły, że kurz się wznosił i cała ziemia się trzęsła.
59 Słysząc huk wojsk Judhiszthiry, Krypa, Krytawarman, Drauni*,
wielcy ci trzej rydwannicy rzekli te słowa do króla*:
60 „Nadchodzą pewne zwycięstwa wojska Pandawów radosne,
dlatego pozwól nam, panie, odjechać już z tego miejsca”.
61 Gdy Durjodhana wysłuchał słów tych wspaniałych żołnierzy,
udzielił zgody, tkwiąc w wodach, które swą mocą zagęścił.
62 Gdy rozstawali się z królem, smutek ich wielki ogarnął,
odeszli w dal, wielki królu, rydwannik Krypa z druhami.
63 Gdy długą drogę przebyli, dostrzegli drzewo banianu
i tam stanęli strudzeni, wciąż rozmyślając o królu:
64 „Zagęścił wody i leży syn Dhrytarasztry mocarny,
a Pandawowie w to miejsce dotarli i pragną walczyć.
65 Jaka tam bitwa nastanie i jak król będzie w niej walczył?
Jak Pandawowie zdołają dotrzeć do władcy Kaurawów?”.
66 Tak rozmyślając, monarcho, z wozów swe konie wyprzęgli,
pragnąc wypocząć w tym miejscu – rydwannik Krypa z druhami.