Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Przemysław Szczurek
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład, zamieszczenie na stronie)
Sven Sellmer i Andrzej Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
9. Księga Śalji (śalya-parvan)
***
9.1-16 Księga zabicia Śalji (śalya-vadha) /
Osiemnasty dzień bitwy
9.11. Walka Śalji z Bhimą i Judhiszthirą
Streszczenie rozdziału:
saṃjaya uvāca
patitaṃ prekṣya yantāraṃ śalyaḥ sarvāyasīṃ gadām |
ādāya tarasā rājaṃs tasthau girir ivācalaḥ ||9.11.1||
taṃ dīptam iva kālāgniṃ pāśahastam ivāntakam |
saśṛṅgam iva kailāsaṃ savajram iva vāsavam ||9.11.2||
saśūlam iva haryakṣaṃ vane mattam iva dvipam |
javenābhyapatad bhīmaḥ pragṛhya mahatīṃ gadām ||9.11.3||
tataḥ śaṅkhapraṇādaś ca tūryāṇāṃ ca sahasraśaḥ |
siṃhanādaś ca saṃjajñe śūrāṇāṃ harṣavardhanaḥ ||9.11.4||
prekṣantaḥ sarvatas tau hi yodhā yodhamahādvipau |
tāvakāś ca pare caiva sādhu sādhv ity athābruvan ||9.11.5||
na hi madrādhipād anyo rāmād vā yadunandanāt |
soḍhum utsahate vegaṃ bhīmasenasya saṃyuge ||9.11.6||
tathā madrādhipasyāpi gadāvegaṃ mahātmanaḥ |
soḍhum utsahate nānyo yodho yudhi vṛkodarāt ||9.11.7||
tau vṛṣāv iva nardantau maṇḍalāni viceratuḥ |
āvalgitau gadāhastau madrarājavṛkodarau ||9.11.8||
maṇḍalāvartamārgeṣu gadāviharaṇeṣu ca |
nirviśeṣam abhūd yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ ||9.11.9||
taptahemamayaiḥ śubhrair babhūva bhayavardhanī |
agnijvālair ivāviddhā paṭṭaiḥ śalyasya sā gadā ||9.11.10||
tathaiva carato mārgān maṇḍaleṣu mahātmanaḥ |
vidyud abhrapratīkāśā bhīmasya śuśubhe gadā ||9.11.11||
tāḍitā madrarājena bhīmasya gadayā gadā |
dīpyamāneva vai rājan sasṛje pāvakārciṣaḥ ||9.11.12||
tathā bhīmena śalyasya tāḍitā gadayā gadā |
aṅgāravarṣaṃ mumuce tad adbhutam ivābhavat ||9.11.13||
dantair iva mahānāgau śṛṅgair iva maharṣabhau |
tottrair iva tadānyonyaṃ gadāgrābhyāṃ nijaghnatuḥ ||9.11.14||
tau gadānihatair gātraiḥ kṣaṇena rudhirokṣitau |
prekṣaṇīyatarāv āstāṃ puṣpitāv iva kiṃśukau ||9.11.15||
gadayā madrarājena savyadakṣiṇam āhataḥ |
bhīmaseno mahābāhur na cacālācalo yathā ||9.11.16||
tathā bhīmagadāvegais tāḍyamāno muhur muhuḥ |
śalyo na vivyathe rājan dantinevāhato giriḥ ||9.11.17||
śuśruve dikṣu sarvāsu tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ |
gadānipātasaṃhrādo vajrayor iva nisvanaḥ ||9.11.18||
nivṛtya tu mahāvīryau samucchritagadāv ubhau |
punar antaramārgasthau maṇḍalāni viceratuḥ ||9.11.19||
athābhyetya padāny aṣṭau saṃnipāto 'bhavat tayoḥ |
udyamya lohadaṇḍābhyām atimānuṣakarmaṇoḥ ||9.11.20||
prārthayānau tadānyo 'nyaṃ maṇḍalāni viceratuḥ |
kriyāviśeṣaṃ kṛtinau darśayām āsatus tadā ||9.11.21||
athodyamya gade ghore saśṛṅgāv iva parvatau |
tāv ājaghnatur anyonyaṃ yathā bhūmicale 'calau ||9.11.22||
tau parasparavegāc ca gadābhyāṃ ca bhṛśāhatau |
yugapat petatur vīrāv ubhāv indradhvajāv iva ||9.11.23||
ubhayoḥ senayor vīrās tadā hāhākṛto 'bhavan |
bhṛśaṃ marmaṇy abhihatāv ubhāv āstāṃ suvihvalau ||9.11.24||
tataḥ sagadam āropya madrāṇām ṛṣabhaṃ rathe |
apovāha kṛpaḥ śalyaṃ tūrṇam āyodhanād api ||9.11.25||
kṣībavad vihvalatvāt tu nimeṣāt punar utthitaḥ |
bhīmaseno gadāpāṇiḥ samāhvayata madrapam ||9.11.26||
tatas tu tāvakāḥ śūrā nānāśastrasamāyutāḥ |
nānāvāditraśabdena pāṇḍusenām ayodhayan ||9.11.27||
bhujāv ucchritya śastraṃ ca śabdena mahatā tataḥ |
abhyadravan mahārāja duryodhanapurogamāḥ ||9.11.28||
tad anīkam abhiprekṣya tatas te pāṇḍunandanāḥ |
prayayuḥ siṃhanādena duryodhanavadhepsayā ||9.11.29||
teṣām āpatatāṃ tūrṇaṃ putras te bharatarṣabha |
prāsena cekitānaṃ vai vivyādha hṛdaye bhṛśam ||9.11.30||
sa papāta rathopasthe tava putreṇa tāḍitaḥ |
rudhiraughapariklinnaḥ praviśya vipulaṃ tamaḥ ||9.11.31||
cekitānaṃ hataṃ dṛṣṭvā pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ |
prasaktam abhyavarṣanta śaravarṣāṇi bhāgaśaḥ ||9.11.32||
tāvakānām anīkeṣu pāṇḍavā jitakāśinaḥ |
vyacaranta mahārāja prekṣaṇīyāḥ samantataḥ ||9.11.33||
kṛpaś ca kṛtavarmā ca saubalaś ca mahābalaḥ |
ayodhayan dharmarājaṃ madrarājapuraskṛtāḥ ||9.11.34||
bhāradvājasya hantāraṃ bhūrivīryaparākramam |
duryodhano mahārāja dhṛṣṭadyumnam ayodhayat ||9.11.35||
trisāhasrā rathā rājaṃs tava putreṇa coditāḥ |
ayodhayanta vijayaṃ droṇaputrapuraskṛtāḥ ||9.11.36||
vijaye dhṛtasaṃkalpāḥ samabhityaktajīvitāḥ |
prāviśaṃs tāvakā rājan haṃsā iva mahat saraḥ ||9.11.37||
tato yuddham abhūd ghoraṃ parasparavadhaiṣiṇām |
anyonyavadhasaṃyuktam anyonyaprītivardhanam ||9.11.38||
tasmin pravṛtte saṃgrāme rājan vīravarakṣaye |
anileneritaṃ ghoram uttasthau pārthivaṃ rajaḥ ||9.11.39||
śravaṇān nāmadheyānāṃ pāṇḍavānāṃ ca kīrtanāt |
parasparaṃ vijānīmo ye cāyudhyann abhītavat ||9.11.40||
tad rajaḥ puruṣavyāghra śoṇitena praśāmitam |
diśaś ca vimalā jajñus tasmin rajasi śāmite ||9.11.41||
tathā pravṛtte saṃgrāme ghorarūpe bhayānake |
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nāsīt kaś cit parāṅmukhaḥ ||9.11.42||
brahmalokaparā bhūtvā prārthayanto jayaṃ yudhi |
suyuddhena parākrāntā narāḥ svargam abhīpsavaḥ ||9.11.43||
bhartṛpiṇḍavimokṣārthaṃ bhartṛkāryaviniścitāḥ |
svargasaṃsaktamanaso yodhā yuyudhire tadā ||9.11.44||
nānārūpāṇi śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ |
anyonyam abhigarjantaḥ praharantaḥ parasparam ||9.11.45||
hata vidhyata gṛhṇīta praharadhvaṃ nikṛntata |
iti sma vācaḥ śrūyante tava teṣāṃ ca vai bale ||9.11.46||
tataḥ śalyo mahārāja dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram |
vivyādha niśitair bāṇair hantukāmo mahāratham ||9.11.47||
tasya pārtho mahārāja nārācān vai caturdaśa |
marmāṇy uddiśya marmajño nicakhāna hasann iva ||9.11.48||
taṃ vārya pāṇḍavaṃ bāṇair hantukāmo mahāyaśāḥ |
vivyādha samare kruddho bahubhiḥ kaṅkapatribhiḥ ||9.11.49||
atha bhūyo mahārāja śareṇa nataparvaṇā |
yudhiṣṭhiraṃ samājaghne sarvasainyasya paśyataḥ ||9.11.50||
dharmarājo 'pi saṃkruddho madrarājaṃ mahāyaśāḥ |
vivyādha niśitair bāṇaiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ ||9.11.51||
candrasenaṃ ca saptatyā sūtaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ |
drumasenaṃ catuḥṣaṣṭyā nijaghāna mahārathaḥ ||9.11.52||
cakrarakṣe hate śalyaḥ pāṇḍavena mahātmanā |
nijaghāna tato rājaṃś cedīn vai pañcaviṃśatim ||9.11.53||
sātyakiṃ pañcaviṃśatyā bhīmasenaṃ ca pañcabhiḥ |
mādrīputrau śatenājau vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ ||9.11.54||
evaṃ vicaratas tasya saṃgrāme rājasattama |
saṃpreṣayac chitān pārthaḥ śarān āśīviṣopamān ||9.11.55||
dhvajāgraṃ cāsya samare kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ |
pramukhe vartamānasya bhallenāpaharad rathāt ||9.11.56||
pāṇḍuputreṇa vai tasya ketuṃ chinnaṃ mahātmanā |
nipatantam apaśyāma giriśṛṅgam ivāhatam ||9.11.57||
dhvajaṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavaṃ ca vyavasthitam |
saṃkruddho madrarājo 'bhūc charavarṣaṃ mumoca ha ||9.11.58||
śalyaḥ sāyakavarṣeṇa parjanya iva vṛṣṭimān |
abhyavarṣad ameyātmā kṣatriyaṃ kṣatriyarṣabhaḥ ||9.11.59||
sātyakiṃ bhīmasenaṃ ca mādrīputrau ca pāṇḍavau |
ekaikaṃ pañcabhir viddhvā yudhiṣṭhiram apīḍayat ||9.11.60||
tato bāṇamayaṃ jālaṃ vitataṃ pāṇḍavorasi |
apaśyāma mahārāja meghajālam ivodgatam ||9.11.61||
tasya śalyo raṇe kruddho bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ |
diśaḥ pracchādayām āsa pradiśaś ca mahārathaḥ ||9.11.62||
tato yudhiṣṭhiro rājā bāṇajālena pīḍitaḥ |
babhūva hṛtavikrānto jambho vṛtrahaṇā yathā ||9.11.63||
Sańdźaja rzekł:
1 Widząc, jak ginie woźnica, Śalja wziął szybko maczugę
żelazną i stanął, królu, jak góra trwając niezłomnie.
2 Jak lśniący ogień zagłady stał, jak śmierć z sidłami w rękach,
jak z wielkim szczytem Kailasa, Wasawa z piorunem w dłoni.
3 Jak Śniadooki* z trójzębem stał, jak słoń w lesie szalony;
Bhima też wielką maczugę wziął i popędził na niego.
4 A wówczas konchy rozbrzmiały i instrumentów tysiące,
żołnierze wznieśli okrzyki uwydatniając swą radość.
5 Ze wszech stron obu tych widząc, jak wielkie słonie dwa w walce,
twoi i wrogów żołnierze mówili: „wspaniale, świetnie!”.
6 „Nikt inny prócz króla Madrów lub Ramy* – dumy Jadawów –
nie może sprostać w tej walce szybkości rąk Bhimaseny.
7 Ale też żaden wojownik inny niż ten Wilczobrzuchy
nie sprosta sile maczugi króla szlachetnego Madrów”.
8 Król Madrów i Wilczobrzuchy, jak byki dwa ryk wydając,
krążyli dokoła siebie lub z maczugami skakali.
9 Gdy wokół siebie krążyli, gdy unosili maczugi,
nie było w boju różnicy w obu tych lwach między ludźmi.
10 Strach wzmagająca maczuga Śalji powleczona była
płytkami z czystego złota jakby ognistym płomieniem.
11 Ale też Bhimy maczuga, kręgi zataczającego,
wielkiego duchem, błyszczała niczym wśród chmur błyskawica.
12 Maczuga Bhimy tłuczona przez króla Madrów maczugę
wzniecała iskry ogniste, jak gdyby płonęła, królu.
13 I uderzana maczuga Śalji przez Bhimy maczugę
ogników deszcz wypuszczała, co wyglądało niezwykle.
14 Jak kłami słonie ogromne, jak wielkie byki rogami,
tak maczugami świetnymi wzajemnie się okładali.
15 Ranni po chwili od maczug, krwią obaj ociekający
piękniej wyglądali niczym kwiaty kinśuki w rozkwicie.
16 Z lewa i z prawa tłuczony maczugą przez króla Madrów
Bhima o wielkich ramionach trwał nieruchomo jak góra.
17 I siłą maczugi Bhimy raz uderzany za razem
nie chwiał się Śalja, o królu, jak góra bita przez słonia.
18 We wszystkich stronach słyszano huk uderzanych tam maczug
obu lwów między mężami, jakby piorunów dwóch grzmoty.
19 Stanęli dwaj wojownicy, maczugi mając wzniesione,
i inny krąg wyznaczając, znów dookoła kroczyli.
20 Gdy osiem kroków podeszli, znów się ze sobą zderzyli,
żelazne wznosząc maczugi, dwaj wojownicy nadludzcy.
21 Pragnąc się dopaść wzajemnie, kroczyli w kręgach bitewnych,
dwaj zręczni wykazywali swą doskonałość w działaniu.
22 Wznosząc maczugi swe straszne, bili się jak górskie szczyty,
gdy podczas trzęsienia ziemi dwie góry się uderzają.
23 Przez zapalczywość wzajemną obici dwaj maczugami
w tym samym czasie upadli mężowie – jak flagi Indry.
24 A w obu armiach mężowie okrzyki głośne wznosili,
bo obaj czuli znój boju, ranni w ciał częściach wrażliwych.
25 Krypa więc byka wśród Madrów, Śalję, i jego maczugę
podniósł i zaraz pośpiesznie odciągnął go z pola bitwy.
26 W zgiełku tym jakby pijany wstał w mgnieniu oka ponownie
Bhima, wziął w rękę maczugę i pana Madrów znów wyzwał.
27 I twojej armii żołnierze, broń rozmaitą chwytając,
wraz z instrumentów dźwiękami poszli na armię Pandawów.
28 Wznosząc oręże w swych rękach i wśród okrzyków donośnych
pognali, o wielki królu, na czele ich Durjodhana.
29 A widząc tych wojowników, ci, którzy są chlubą Pandu,
rycząc jak lwy, pospieszyli, chcąc Durjodhany zniszczenia.
30 Gdy się w pośpiechu zbliżali, syn twój, o byku Bharatów,
włócznią kolczastą, z zapałem, przeszył Ćekitany* serce.
31 Zabity przez twego syna ów spadł ze swego rydwanu,
oblany krwi strumieniami zanurzył się w ciemność gęstą.
32 Widząc, iż zmarł Ćekitana, Pandawów wielcy herosi
bez przerwy na różne strony deszcze strzał lali na wrogów.
33 Ze wszystkich stron było widać, że wojownicy Pandawów
mkną jak zwycięzcy w pośpiechu wśród twych oddziałów, o władco.
34 I Krypa, i Krytawarman, i syn Subali* potężny
starli się z Królem Prawości, a Madrów król im przewodził.
35 A Durjodhana, o władco, potykał się z Dhrysztadjumną –
wielkiej odwagi i siły katem Bharadwadźi syna*.
36 Tysiące trzy wozów, królu, z rozkazu twojego syna
atakowały Widźaję*, a Drony syn* im przewodził.
37 Pewni, by walczyć z Widźają, gotowi życie poświęcić,
wślizgnęli się twoi, królu, jak na jezioro łabędzie.
38 Okrutna walka nastała pragnących rzezi wzajemnej,
pełna pogromów wzajemnych, rosła w niej radość wzajemna.
39 I gdy toczyła się bitwa, i wielcy woje ginęli,
kurz się unosił straszliwy z ziemi i krążył w powietrzu.
40 Wzywali się Pandawowie, imiona swe powtarzali,
przez to poznaliśmy tylko, kto walczył nieustraszenie.
41 Wnet kurz ten, tygrysie mężów, przez krew cieknącą się rozwiał
i można było znów dostrzec – gdy osiadł kurz – strony świata.
42 Gdy bitwa ta się toczyła, straszliwa, przerażająca,
nikt ani z twoich, ni z wrogów plecami się nie odwracał.
43 Świat Brahmy za cel stawiając, lecz pragnąc zwycięstwa w boju,
toczyli bitwę wspaniałą mężowie, by zyskać niebo.
44 By spłacić dług swoim mistrzom, mając za cel czyny mistrzów,
pragnący niebo osiągnąć żołnierze wówczas walczyli.
45 Pociski o różnych kształtach słali rydwannicy wielcy,
krzycząc do siebie nawzajem, wzajemnie się uderzając.
46 „Zabijaj, przebijaj, chwytaj, odcinaj, bij” – takie słowa
wśród twoich były słyszane, ale też w armii twych wrogów.
47 A wówczas Śalja, o władco, Króla Prawa–Judhiszthirę
przeszył ostrymi strzałami, by rydwannika uśmiercić.
48 Syn Prythy miejsca wrażliwe wroga znał, na nie wskazując,
z uśmiechem cisnął strzałami, czternaście śląc, wielki królu.
49 Aby powstrzymać Pandawę, pragnąc go zabić, przesławny
w gniewie licznymi go przeszył strzałami z piórami czapli.
50 I jeszcze raz, wielki królu, strzałą o drzewcu nagiętym
mocno w Judhiszthirę cisnął na oczach wojska całego.
51 Lecz w gniewie także przesławny Prawości Król króla Madrów
przeszył ostrymi strzałami z piórami czapli i pawia.
52 I zabił wielki rydwannik Ćandrasenę, Drumasenę*,
w pierwszego wbił siedemdziesiąt, w drugiego sześćdziesiąt cztery
strzały, w woźnicę wbił dziewięć.
53 Gdy wielki duchem syn Pandu strażników kół zabił, królu,
wówczas zamordował Śalja Ćedich aż dwudziestu pięciu.
54 Dwadzieścia pięć Satjakiemu, do tego pięć Bhimasenie,
dwóm synom Madri aż setkę ostrych strzał posłał w tej bitwie.
55 Gdy krążył tak podczas walki, jemu też słał ostre strzały –
każdą jak wąż jadowity – syn Prythy, z królów najlepszy.
56 Syn Kunti, król Judhiszthira, sztandaru Śalji szczyt odciął
od wozu strzałą niedźwiedzią, tuż przed walczącym w potyczce.
57 Oglądaliśmy, jak spada jego chorągiew rozdarta
przez szlachetnego Pandawę, jakby szczyt góry rozcięty.
58 Widząc, że spada ten sztandar i że Pandawa wciąż stoi
przed nim, wzburzony król Madrów deszcz strzał na niego wypuścił.
59 Śalja o duszy bezmiernej, byk wśród kszatrijów, kszatriję
zalewał deszczem pocisków, niczym bóg deszczu – Pardźanja.
60 Syna Satjaki* i Bhimę, dwóch synów Madri i Pandu,
każdego pięcioma przeszył i Judhiszthirę uciskał.
61 O władco, oglądaliśmy sieć całą strzał rozpostartych,
na pierś Pandawy nadzianych, jakby wzniesionych chmur masę.
62 Śalja, wzburzony rydwannik, strzałami z drzewcem nagiętym
przesłaniał mu strony świata w potyczce, główne i boczne.
63 Dlatego król Judhiszthira pokaleczony strzał masą
czuł się bezsilny, jak gdyby Dźambha* przez Indrę dręczony.