9.28. Wycofanie się Durjodhany

Sańdźaja rzekł:
1 Wówczas gniewni, wielki królu, poddani Subali syna,
nie bacząc na życie, w boju Pandawów atakowali.

2 Powstrzymywał ich Ardźuna, wspierając zwycięstwo brata,
i wspaniały Bhimasena, wściekli jak zabójcze węże.

3 Z Gandiwą Zdobywca Skarbu unicestwiał ich zamiary,
żądnych śmierci Sahadewy z włóczniami, mieczami w rękach.

4 Zniszczył wielu broń dzierżących wojów, którzy nacierali,
ciął Bibhatsu* głowy, konie strzałami z szerokim grotem.

5 Uderzani, tracąc życie, osuwali się na ziemię,
Leworęczny, heros światów, unicestwiał ich w pośpiechu.

6 Wtedy to król Durjodhana, widząc pogrom swojej armii,
wściekły zbierał jeszcze żywych, setki rydwanników, panie,

7 konie, słonie i piechurów, o niepokojący wrogów,
i do wszystkich zgromadzonych tak przemówił Dhartarasztra:

8 „Atakujcie w walce wszystkich Pandawów, ich sprzymierzeńców,
Pańćalję* i jego wojska, szybko zgładźcie ich i wróćcie!”.

9 Respektując jego słowa, żołnierze pijani bitwą
w bój ruszyli przeciw Parthom na rozkaz twojego syna.

10 Tych pędzących do ataku, którzy pozostali w bitwie,
przykrywali Pandawowie strzałami jak groźne węże.

11 Wojska nasze, o Bharato, gdy się tylko starły w boju,
mordowali wielcy duchem, bo nie miały już dowódcy,
choć w bój zbrojne szły, ze strachu nie dotrzymywały starcia.

12 Wzniecony przez konie w pędzie kurz wśród wojsk przesłaniał walkę,
więc nie można było dostrzec głównych stron i stron pobocznych.

13 Liczni wojownicy wówczas opuszczali szyk Pandawów
i jak gdyby w jednej chwili rozgramiali twych żołnierzy;
z twoich wojsk już nie została nawet resztka, o Bharato.

14 Jedenaście wielkich armii zebranych dla twego syna
wybitych zostało w bitwie przez Pandawów i Sryńdźajów.

15 Spośród tych tysięcy królów, wojów twoich wielkich duchem,
tylko Durjodhanę, królu, widziano, choć ran pełnego.

16–18 Rozglądając się na strony wszystkie, widząc pustą ziemię,
żadnych wojów już nie mając, patrząc tylko na Pandawów
radosnych z osiągnięć wszelkich, wokoło wiwatujących,
słysząc brzdęków strzał hałasy wśród wielkiego ducha wojów,
Durjodhana, wielki królu, owładnięty przerażeniem,
nie mając już wojsk, rydwanów, myśl skierował ku ucieczce.

Dhrytarasztra rzekł:
19 Gdy wybito moje wojska, obóz stał się wyludniony,
jaka reszta pozostała z wojsk Pandawów, o woźnico?
Powiedz, wiedzieć chcę, Sańdźajo, wszak ty biegle opowiadasz.

20 Cóż uczynił Durjodhana, mój potomek nieszczęśliwy,
widząc armii swej ruinę, ów pan ziemi sam, jedyny?

Sańdźaja rzekł:
21–22 Dwa tysiące rydwanników, a także siedemset słoni
i konnicy pięć tysięcy, i dziesięć tysięcy pieszych –
tyle pozostało, królu, z wielkiej armii synów Pandu,
Dhrysztadjumna zebrał wszystkich i rozstawił szyk bojowy.

23 Durjodhana, król samotny wówczas, o z Bharatów pierwszy,
nie widział już żadnych druhów w bitwie, pierwszy ów rydwannik.

24 Widząc zaś ryczących wrogów i ruinę swojej armii,
porzucił martwego konia, twarz odwrócił, uciekł w strachu.

25 Władca jedenastu armii, Durjodhana, twój potomek
świetny, wziąwszy swą maczugę, poszedł pieszo ku jezioru.

26 A gdy niedaleko odszedł władca mężów, krocząc pieszo,
wspominał Doradcy* słowa, cnót pełnego, uczonego:

27 „Właśnie to przewidział niegdyś Widura mądrości wielkiej,
że doznamy wielkiej rzezi w walce, ja i kszatrijowie”.

28 Myśląc w taki sposób, władca pragnął wkroczyć do jeziora
dręczony udręką serca, widząc klęskę swojej armii.

29 Pandawowie, wielki królu, na ich czele Dhrysztadjumna,
pędzili wściekłości pełni przeciw twoim wojskom, władco.

30 Z Gandiwą Zdobywca Skarbu niszczył zamierzenia wojów
w rękach trzymających włócznie, miecze, pociski kolczaste.

31 Bił ostrymi w nich strzałami, w krewnych ich i sprzymierzeńców,
na wozie z białymi końmi stojąc, mocno lśnił Ardźuna.

32 Kiedy zginął syn Subali, jego konie, wozy, słonie,
twoja armia wyglądała jakby ścięty las ogromny.

33–34 W wielkiej armii Durjodhany liczącej setki tysięcy
nikt już inny nie pozostał żywy z wielkich rydwanników
prócz dzielnego syna Drony, a także Krytawarmana
i Krypy Gautamy, królu, i władcy – twojego syna.

35 Gdy mnie dostrzegł Dhrysztadjumna, śmiejąc się, rzekł Satjakiemu:
„W jakim celu tego chwytać i przy życiu pozostawiać*?”

36 Słysząc słowa Dhrysztadjumny, wnuk Śiniego* na rydwanie
ostry miecz pochwycił w dłonie i gotowy był mnie zabić.

37 Jednak Kryszna Dwaipajana* mądry przybył tam i rzekł mu:
„Sańdźaję uwolnić trzeba, nikt go zabić nie powinien”.

38 Słysząc słowa Dwaipajany, wnuk Śiniego złożył ręce
i rzekł: „Pokój ci, Sańdźajo, zwalniam cię, idź wprost przed siebie!”.

39 Puścił mnie, a ja bez broni, porzucając swoją zbroję,
wyruszyłem wprost do miasta* wieczorem, krwią zlany cały.

40 Gdy odszedłem dwie–trzy mile, zobaczyłem Durjodhanę,
jak samotnie stał z maczugą w ręku i był mocno ranny.

41 Łzy mu oczy przesłoniły, przez co nie mógł mnie rozpoznać,
widząc mnie, też mnie nie poznał, choć nieszczęsny stałem przed nim.

42 Ja natomiast go widziałem, jak samotnie stał zgnębiony,
ale pogrążony w bólu nic przez chwilę rzec nie mogłem.

43 Później mu opowiedziałem wszystko, jak mnie pochwycono
i jak z łaski Dwaipajany uwolniono żyjącego.

44 Przez chwilę rozmyślał, jakby odzyskując swą świadomość,
a wówczas mnie wypytywał o braci i wszystkie wojska.

45 Com na własne oczy widział, wszystko mu opowiedziałem,
że są martwi jego bracia, wszystkie wojska rozgromione.

46 Że trzej tylko rydwannicy pozostali z jego armii,
co, gdy byłem wypuszczony, rzekł mi Kryszna Dwaipajana.

47 Głęboko wzdychając jakby, wpatrując się we mnie stale,
syn twój chwycił mnie za ramię i przemówił tymi słowy:

48 „Nikt nie przeżył już, Sańdźajo, z tego starcia oprócz ciebie,
nie widzę nikogo z naszych, lecz Pandawów i ich druhów.

49 Sańdźajo, królowi przekaż, monarsze z mądrości okiem,
że syn jego, Durjodhana, w toń głęboką wszedł jeziora.

50 Pozbawiony towarzyszy, utraciwszy synów, braci,
gdy królestwo zagarniają Pandawowie, cóż mi z życia?

51 Opowiedz to wszystko o mnie, że uszedłem z wielkiej bitwy
i żywy, choć mocno ranny, odpoczywam w tym jeziorze”.

52 Gdy tak rzekł król, wielki królu, wkroczył do jeziora tego,
po czym siłą swej iluzji władca wód tych toń utwardził.

53 A gdy wkroczył do jeziora, ja dostrzegłem rydwanników
trzech z umęczonymi końmi, którzy wspólnie tam przybyli.

54 Krypę – syna Śaradwanta i mężnego syna Drony,
i Krytawarmana z Bhodźów, od strzał ranni byli wszyscy*.

55 Gdy ci wszyscy mnie dostrzegli, popędzili swoje konie,
a dotarłszy, do mnie rzekli: „Szczęśliwie, Sańdźajo, żyjesz”.

56 Wszyscy mnie wypytywali o monarchę – twego syna,
prosili, bym im powiedział, czy król Durjodhana żyje.

57 Ja im wówczas powiedziałem, że król żyje, ma się dobrze,
wszystko też im przekazałem, co mi mówił Durjodhana;
powiedziałem o jeziorze, do którego wszedł pan mężów.

58 A gdy moje słowa, królu, te usłyszał Aśwatthaman,
widząc to jezioro wielkie, lamentował ze współczuciem:

59 „Ach, biada, pan mężów nie wie, że my wciąż jesteśmy żywi,
bo z nim bylibyśmy w stanie walczyć przeciw naszym wrogom”.

60 Przez czas dłuższy lamentując tam, ci wielcy rydwannicy,
gdy dostrzegli synów Pandu, zbiegli pierwsi z rydwanników.

61 Na pięknie zdobiony rydwan Krypy wsiadłem, a trzej woje
wciąż przy życiu pozostali podążyli do obozu.

62 Tam, gdy słońce zachodziło, strażnicy obozu wszyscy
strwożeni lamentowali, słysząc o twych synów zgubie.

63 Wówczas, wielki królu, starsi mężowie strzegący kobiet
wprost do miasta prowadzili żony królewskiego rodu.

64 Gdy do kobiet doszły wieści o zagładzie wielkiej armii,
wówczas nastał wielki hałas – krzyczały, lamentowały.

65 Raz za razem, bez ustanku zawodziły te kobiety,
sprawiając, że ziemia brzmiała jakby piskiem rybołowów*.

66 Darły ciała paznokciami, dłońmi biły się po głowach,
z głów swych włosy wyrywały, to tu, to tam głośno krzycząc.

67 Wydając okrzyki bólu, uderzając się po piersiach,
krzykliwe lamenty wznosząc, rozpaczały, panie ludów.

68 A służący Durjodhany, cierpiąc i łzy przełykając,
wprost do miasta prowadzili żony królewskiego rodu.

69 Z kijami, bębnami w dłoniach bram strażnicy, panie ludów,
i opiekunowie kobiet, zabierając piękne, cenne
łoża pokryte kapami, pospieszali wprost do miasta.

70 Inni mężowie, na wozy zaprzężone w muły wchodząc,
brali na nie swoje żony i też wprost do miasta gnali.

71 Kobiet tych w ich domach wcześniej nawet słońce nie widziało,
teraz, jak do miasta kroczą, widzieli je zwykli ludzie.

72 Te kobiety delikatne, o najlepszy wśród Bharatów,
spieszyły do miasta, kiedy bliscy, krewni ich zginęli.

73 Pasterze bydła i owiec, zwykli ludzie też pędzili
do miasta strwożeni wielce – strach przed Bhimą ich ogarnął.

74 Przed Parthami też strach wielki i przerażający czuli,
rozglądając się za sobą, w pośpiechu do miasta gnali.

75 W tym czasie, gdy ta ucieczka okrutna postępowała,
Jujutsu*

omdlały z bólu myślał, jakiż to czas nastał:

76 „Przegrał bitwę Durjodhana z Pandawami strasznej siły,
władca jedenastu armii poległ, jego bracia także,
zabito Kaurawów wszystkich, którzy szli za Bhiszmą, Droną.

77 Tylko ja uszedłem z życiem przez przypadek, traf szczęśliwy,
z obozów królewskich wszyscy uciekli na wszystkie strony.

78 Towarzysze Durjodhany, którzy ocaleli żywi,
z żonami z królewskich rodów popędzili wprost do miasta.

79 Sądzę, boże, że czas nadszedł, bym ja z nimi wszedł do miasta,
muszę jednak zyskać zgodę Judhiszthiry oraz Bhimy”.

80 W tym celu wielkoramienny przed oboma się pokłonił;
a współczucia stały znawca – król – był rad z postawy jego,
objął go wielkoramienny i odprawił syna waiśji.

81 Ten wsiadł zatem na swój rydwan, później konie swe popędził,
baczył też, gdy zabierano do miasta królewskie żony.

82 A gdy słońce zachodziło, wraz z nimi w pośpiechu wielkim
wkroczył do Hastinapury, mając w oczach łzy i w gardle.

83 Zobaczył mądrego wielce Widurę ze łzami w oczach,
gdy od Dhrytarasztry wracał z sercem przepełnionym smutkiem.

84 Gdy się kłaniał, stojąc przed nim, rzekł do niego wierny prawdzie:
„Wśród zagłady tej Kaurawów ty szczęśliwie żyjesz, synu.

85 Lecz dlaczego tu przybyłeś ty, a król nie przybył z tobą?
Jaka tego jest przyczyna? Podaj mi szczegóły wszelkie”.

Jujutsu rzekł:
86 Wujku, gdy Śakuni zginął wraz z synami i krewnymi,
kiedy władcy Durjodhanie uśmiercono resztę świty,
król porzucił swego konia i ze strachu na wschód pognał.

87 Gdy król odszedł, wówczas ludzie ci z obozu królewskiego
ze strachu oszołomieni pospieszyli wprost do miasta.

88 A królewskich żon strażnicy i żon wszystkich jego braci
umieścili je na wozach i też w strachu pospieszyli.

89 Ja dostawszy pozwolenie króla i Bujnowłosego,
wszedłem do Hastinapury, chcąc je strzec przed ludzką hańbą.

[Sańdźaja rzekł:]
90 Kiedy słowa te usłyszał, które waiśji syn wymowny
rzekł, Widura, znawca prawa, wielkoduszny, wiedząc o tym,
że w tym czasie słusznie czynił, pochwalił Jujutsu czyny:

91 „Właściwieś postąpił, panie, wobec zagłady Bharatów;
dzisiaj tutaj odpoczywaj, jutro wróć do Judhiszthiry”.

92 Gdy te słowa rzekł do niego Widura, prawości znawca,
pożegnawszy się z Jujutsu, wkroczył do pałacu króla.
Jujutsu tę noc natomiast spędził w swoim własnym domu.