8.4. Pochwała Kaurawów

Waiśampajana rzekł:
Słysząc to, wielki królu, Dhrytarasztra, syn Ambiki, rzekł do barda Sańdźaji, przejęty smutkiem:

– Na wieść, że przez moją złą politykę Waikartanę zabito, upadam na duchu, drogi mój, smutek przeszywa mnie do głębi! Kto z najlepiej do oręża wprawnych pośród Kaurawów i Sryńdźajów, w udręce na drugi brzeg nieszczęścia przeprawić się pragnących, żyje jeszcze, a kto jest już martwy?

Sańdźaja rzekł:
Poległ, królu, potężny syn Śantanu*, który przedtem, niepokonany, przez dziesięć dni masy wojowników Pandawów zabijał. [5] Potem wielki łucznik Drona, na złotym rydwanie walczący, niezwyciężony, oddziały rydwanników Pańćalów zabijał w bitwie, a później sam został zabity. Połowę armii ocalałej z rzezi dokonanej przez Bhiszmę i Dronę, wielkiego duchem, zabił Karna Waikartana, który później sam został zabity.

Mocarny królewicz Wiwinśati, wielki królu, wojowników Anartów setkami zabijał w boju, a później sam został zabity. Potem inny syn twój, bohaterski Wikarna, śluby kszatrijów w pamięci swej mając, choć stracił konie i oręż, dalej walczyć był gotów, twarzą ku wrogom zwrócony; na liczne straszliwe udręki od Durjodhany doznane i przysięgę swą pomny, Bhimasena* go wtedy powalił.

[10] Winda i Anuwinda, mocarni królewicze z Awanti, po swych wyczynach niełatwych do siedziby Jamy odeszli. Bohater, co na tym oto świecie aż dziesięć królestw z królestwem Sindhu na czele miał pod swą władzą, lecz rozkazom twym był posłuszny – Dźajadratha ów, męstwa wielkiego pełen, zabity został, królu, przez Ardźunę, który przedtem jedenaście armii stronników twych ostrymi strzałami swymi pokonać musiał.

Także i śmiały syn Durjodhany*, rozkazom ojca posłuszny, ogarnięty szałem bitewnym, powalony został przez syna Subhadry*. Syn Duhśasany, bohater o mocnych ramionach, zawzięty w boju, z synem Draupadi podobnie starł się, a ów do siedziby Jamy go wyprawił.

[15] Prawoduszny władca Kiratów, wybrzeża oceanu mieszkańców, króla bogów* przyjaciel drogi, poważany przezeń wielce – król Bhagadatta, stróż ziemi, stale prawu kszatrijów oddany, ze Zdobywcą Bogactw* starł się, a ów do siedziby Jamy go wyprawił. Również krewny Kaurawów, bohaterski Bhuriśrawas, syn Somadatty przesławny, przez Satjakiego*, królu, zabity został w bitwie. Także i Śrutajus, władca Ambaszthy, łucznik prześwietny pośród kszatrijów, nieulękle w bitwie krążący, przez Leworęcznego* został zabity.

Syna twego, wielki królu, do oręża wprawnego Duhśasanę, którego zawsze szał ogarniał w boju, Bhimasena* w końcu powalił. [20] Sudakszina, którego niezwykła armia wiele tysięcy słoni liczyła, przez Leworęcznego, królu, zabity został w bitwie. Władca Kosalów*, po wielu setek wrogów zabiciu, z synem Subhadry starł się, a ów do siedziby Jamy go wyprawił. Syn zaś twój Ćitrasena, rydwannik wielki, po wielekroć z Bhimaseną mierzył się w walce, aż w końcu Bhimasena go powalił.

Bohaterski syn króla Madrów*, postrach wrogów, chwały pełen, w miecz i tarczę zbrojny, przez syna Subhadry powalony został. Na oczach Karny Wryszasena* o szybkich strzałach, wielkiego żaru ducha pełen, zawzięty, Karnie równy w boju, [25] ze Zdobywcą Bogactw starł się, a ów – zabicie Abhimanju i przysięgę swą w pamięci mając – do siedziby Jamy go wyprawił.

Król Śrutajus, ziemi władca, stale wrogość do Pandawów żywiący, wrogość swą rozgłosił, a wtedy syn Prythy* go powalił. Syna Śalji zaś, panie, odważnego Rukmarathę, brata wujecznego swego, Sahadewa w bitwie zabił. Stary król Bhagiratha i Bryhatkszatra z Kekajów, męstwa wielkiego pełni, odważnie nacierający na wroga, również zostali zabici.

Rozumnego, mocarnego syna Bhagadatty, królu, Nakula powalił, w bitwie jak orzeł krążący. [30] Również dziada twego Bahlikę*, wraz z nim zaś licznych Bahlików, Bhimasena w starciu do siedziby Jamy wyprawił. Także i władca Magadhy Dźajatsena, królu, syn Dźarasandhy mocarny, przez wielkiego duchem syna Subhadry zabity został w bitwie.

Synowie twoi, bohaterowie uznani, Durmukha i wielki rydwannik Duhsaha, przez Bhimasenę, królu, zostali zabici maczugą. Durmarszana, Durwiszaha i rydwannik wielki Durdźaja po swych wyczynach niełatwych do siedziby Jamy odeszli.

Doradca twój, bard Wryszawarman, męstwa ogromnego pełen, z Bhimaseną starł się, a ów do siedziby Jamy go wyprawił. [35] Wielkiego króla Nagajutabalę, dziesięciu tysiącom słoni równego siłą, wraz z całym jego oddziałem zabił leworęczny syn Pandu.

Dwa tysiące wojowników Wasatich, wielki królu, a także Śurasenowie odważni – wszyscy powaleni zostali w bitwie. Odziani w zbroje Abhiszahowie, w walce z wrogiem zawzięci szaleńczo, jak również Śibi, rydwannicy prześwietni, wraz z Kalingami zostali zabici. Wielotysięczne szeregi wojowników wzrosłych w stałym dobrobycie w Gokuli, z ogromnym doświadczeniem bitewnym, na syna Prythy* natarły, a wraz z nimi oddziały zaprzysięgłych jego wrogów – wszyscy oni do siedziby Jamy odeszli.

Twoi szwagrowie, wielki królu, książęta Wryszaka i Aćala*, w imię twe odważnie nacierający na wroga, przez Leworęcznego zostali zabici. [40] Łucznik wielki Ugrakarman, Gwałtowny w Czynach nie tylko z imienia, król Śalwów, wielki królu, powalony został przez Bhimasenę.

Oghawant, wielki królu, a wraz z nim i Bryhanta, w imię przymierza odważnie nacierający na wroga w boju, do siedziby Jamy odeszli. Również Kszemadhurti*, panie ludu, rydwannik prześwietny, przez Bhimasenę w bitwie został zabity maczugą.

Także i łucznik wielki, mocarny król Dźalasandha, który rzezi ogromnej dokonał, przez Satjakiego zabity został w boju. Alajudha, prawdziwy Indra wśród rakszasów, na pięknym wozie zaprzężonym w osły jeżdżący, z Ghatotkaćą starł się, a ów do siedziby Jamy go wyprawił.

[45] Bracia zrodzeni z Radhy, synowie woźnicy*, owi rydwannicy wielcy, a także wszyscy Kekajowie, przez Leworęcznego zostali zabici, jak również Malawowie, Madrakowie i Drawidowie gwałtowni w natarciu, Jaudhejowie, Lalitthowie, Kszudrakowie i Uśinarowie, Mawellakowie, Tundikerowie i ci z regionu Sawitriputraka – mieszkańcy wschodu, północy, zachodu i południa, panie!

Padły masy piechurów i dziesiątki tysięcy koni, oddziały rydwanników i słonie wspaniałe. Bohaterowie wychowani w szlachetnych rodach, przez długi czas się trudzący, ze sztandarami swymi i swym orężem, w swych ozdobach, szatach i zbrojach, [50] powaleni zostali, królu, przez niestrudzonego w działaniu syna Prythy*.

Inni jeszcze wojownicy o sile niezmiernej, żądzą wzajemnego zabijania się wiedzeni, podobnie zginęli w bitwie. I ci, i liczni inni kszatrijowie, wraz z oddziałami swymi, tysiącami polegli w boju, królu – o to mnie pytałeś. Podczas starcia Karny z Ardźuną tak dokonała się ta zagłada!

Jak przez Indrę wielkiego – Wrytra*, jak przez Ramę*. – Rawana*, jak przez Krysznę Mura* powalony został w boju i jak przez Paraśuramę, potomka Bhrygu, Kartawirja zabity został, ów szałem ogarnięty bohater, wraz z krewnymi i przyjaciółmi swymi, po wielkiej, straszliwej walce, w trójświecie całym głośnej – tak Karna, królu, wojownik wyborny, szałem ogarnięty bitewnym, wraz z doradcami i przyjaciółmi swymi w pojedynku na rydwanach przez Ardźunę został zabity; [55] a był on źródłem nadziei na zwycięstwo dla synów twych i początku tej waśni przyczyną. Dokonali Pandawowie tego, co wcześniej niepojętym ci się zdało, choć ostrzegali cię, wielki królu, życzliwi ci bliscy – to nieszczęście, z wielkim cierpieniem związane, teraz oto cię dosięgło! Pragnący dobra swych synów, władzy królewskiej żądnych, źle postępowałeś, królu – teraz owoc czynów tych zbierasz!

Dhrytarasztra rzekł:
Wymieniłeś, Sańdźajo, tych stronników moich, których w bitwie Pandawowie zabili. Mów teraz, drogi mój, o tych spośród Pandawów, których zabili moi stronnicy!

Sańdźaja rzekł:
Mocarni Kunti, zacni, odważni w boju, wraz z pomocnikami i doradcami swymi powaleni zostali w bitwie przez Bhiszmę. [60] Satjadźit*, Zdobnemu w Diadem* równy w boju i męstwem, i siłą, przez Dronę, przysięgom swym wiernego, zabity został w bitwie. Również Wirata i Drupada, dwaj królowie starzy, w imię przymierza wraz z synami odważnie nacierający na wroga, zabici zostali w boju przez Dronę.

Chłopięciem ledwie będąc, przepotężny Abhimanju w bitwie, niezwyciężony, z Leworęcznym, Bujnowłosym* i Baladewą* mógł się równać. Wprawny w boju, gdy rzezi ogromnej dokonał, sześciu wielkiej miary wojowników go otoczyło, rydwanników prześwietnych – Bibhatsu* pokonać nie byli w stanie, lecz Abhimanju powalili! Choć rydwan stracił, dalej walczyć gotów był ów bohater, prawu kszatrijów posłuszny; syn Duhśasany, wielki królu, zabił wówczas syna Subhadry w boju.

[65] Bryhanta zaś, łucznik wielki, do oręża wprawny, gdy szał go ogarnął bitewny, z Duhśasaną starł się, a ów do siedziby Jamy go wyprawił. Królowie Manimant i Dandadhara, szałem ogarnięci bitewnym, w imię przymierza odważnie nacierający na wroga, powaleni zostali przez Dronę. Także i króla Bhodźów Anśumanta, rydwannika wielkiego, wraz z całą jego armią, syn Bharadwadźi* w starciu do siedziby Jamy wyprawił.

Ćitrajudha i Ćitrajodhin rzezi wielkiej we dwóch dokonali, po czym z Karną w przeróżny sposób ścierali się w bitwie, aż obaj zostali przezeń zabici. Wilczobrzuchemu* równy w boju, niezłomny syn króla Kekajów z innym Kekają starł się – i brat brata w bitwie powalił*! [70] Potężny Dźanamedźaja zaś, góral walczący maczugą, powalony został, wielki królu, przez syna twego Durmukhę. Dwóch Roćamanów, tygrysów prawdziwych wśród ludzi, jaśniejących jak dwie planety, Drona strzałami swymi, królu, równocześnie wysłał do nieba.

Inni jeszcze królowie, panie ludu, odważnie walczący z wrogiem, po swych wyczynach niełatwych do siedziby Jamy odeszli. Purudźita Kuntibhodźę, wuja Leworęcznego, strzały Drony wyprawiły do światów, które się przez śmierć w bitwie osiąga. Abhibhu zaś, króla Kaśi, Kaśikami otoczonego licznymi, syn Wasudany w bitwie trupem położyć zdołał.

[75] Judhamanju o sile niezmiernej i mężny Uttamaudźas* setki bohaterów zabili w boju, po czym ich samych stronnicy twoi zabili. Również dwóch innych Pańćalów, Kszatradharmana i Kszatrawarmana*, panie, łuczników prześwietnych, Drona do siedziby Jamy wyprawił. Kszatradewa, syn Śikhandina, wojowników przywódca w bitwie, zabity został, królu, przez wnuka twego Lakszmanę*.

Sućitra i Ćitradharman, ojciec i syn, dwaj rydwannicy wielcy, mężnie krążący w boju, przez Dronę zostali zabici. Syn Wrydhakszemy, gdy rzezi w bitwie dokonał, powalony został, wielki królu, przez krewnego Kaurawów Bahlikę. [80] Dhrysztaketu, rydwannik największy pośród Ćedich, po swych wyczynach niełatwych do siedziby Jamy też odszedł.

Podobnie i Satjadhryti, panie, który rzezi w bitwie dokonał, w imię Pandawów odważnie nacierający na wroga, do siedziby Jamy odejść został zmuszony. Suketu, syn Śiśupali, władco ziemi, wrogów zabijał w bitwie, aż sam przez Dronę został zabity. Również bohaterskiego Satjadhrytiego, mężnego Madiraśwę i odważnego Surjadattę strzały Drony zabiły.

Śrenimant, wielki królu, odważnie walczący z wrogiem, po swych wyczynach niełatwych do siedziby Jamy też odszedł. [85] Także i władca Magadhy, bohaterskich wrogów zabójca waleczny, odważnie walczący w bitwie, przez Bhiszmę, królu, został zabity.

Wasudana zaś, rzezi ogromnej dokonując w boju, z synem Bharadwadźi starł się, a ów do siedziby Jamy go wyprawił. I ci, i liczni inni rydwannicy wielcy Pandawów zabici zostali w starciu przez Dronę – oto moja odpowiedź na twoje pytanie.

Dhrytarasztra rzekł:
W armii mej, mówco wyborny, tak wielu przywódców zabito… Czy kogoś nie zabito w niej, bardzie? Mów mi o wszystkich, którzy jeszcze żyją! Skoro jednak zabici zostali ci, których dziś wymieniłeś, to również tych, których nie zabito jeszcze, jak mniemasz, za raju mieszkańców uznać już można…

Sańdźaja rzekł:
[90] To Aśwatthaman broń potężną przejął, królu, przez bohaterskiego Dronę, bramina prześwietnego, złożoną – cztery rodzaje oręża, pięknego i lśniącego, co spod rąk ludzkich wyszedł, a także oręż boski; ów mężny i śmiały syn Drony, rydwannik wielki, wojownik wprawny o prędkich rękach, mocny w pięściach, z orężem mocnym, żyje i w imię twe dalej walczyć jest gotowy. Mieszkaniec Anarty, syn Hrydiki, rydwannik wielki, najświetniejszy z Satwatów – ów Bhodźa Krytawarman, w orężu wprawny, żyje i sam we własnej osobie w imię twe dalej walczyć jest gotowy. Żyje również mocarny syn Śaradwanta*, królu, potomek Gotamy, przeróżnym władający orężem – łuk ogromny dzierżąc, piękny a wytrzymały, dalej walczyć z wrogiem jest gotowy.

Śmiały Artajani*, niezachwiany w boju, wódz naczelny armii twych stronników*, co siostrzeńców swych, synów Pandu, opuścił, słowa danego dotrzymać pragnąc, [95] przysiągłszy przedtem przed Adźataśatru*, że żar ducha Syna Woźnicy* w bitwie stłumi – ów niepokonany Śalja, męstwem Śakrze* równy, żyje i w imię twe dalej walczyć jest gotowy. Król Gandhary*, wraz ze swą armią, a także ze szlachetnie urodzonymi mieszkańcami Sindhu, góralami, mieszkańcami regionów nadrzecznych, Kambodźami, Wanaju i Bahlikami, żyje i w imię twe dalej walczyć jest gotowy.

Także i syn twój Kurumitra, przywódco Kaurawów, żyje i dalej walczyć, Indro wśród ludzi, jest gotowy – wsiadł już na rydwan, ognistemu słońcu barwą podobny, jakby na rozchmurzonym niebie znów zaświeciło słońce. Również Durjodhana żyje, męstwa wielkiego pełen – z rydwanem, złotem zdobnym, wśród oddziału słoni, wraz z przywódcami armii swej stanął i dalej walczyć w bitwie jest gotowy; ów mężów przywódca, w przepysznej złotej zbroi, jak lotos piękny, pośród królów rozbłysł, jakby ogień w kłąb dymu lekko się tylko spowił albo jakby przez chmury przedarło się jasne słońce.

[100] Podobnie i syn twój Suszena z mieczem i tarczą w dłoniach, jak również bohaterski Satjasena, wraz z Ćitraseną żyją – przejęci dreszczem, dalej walczyć w bitwie są gotowi. Śmiali Bharatowie, królewicze mocarni – Ćitrajudha, Śrutakarman i Dźaja, a także Śala, Satjawrata i Duhśala – żyją i dalej walczyć są gotowi.

Żyje też królewicz Śuramani, wódz Kaitawów, co wrogów zabijał w wielu różnych bitwach – na rydwanie swym, z konnicą, słonie i rydwany prowadząc, w imię twe dalej walczyć jest gotowy. Żyją bohaterski Śrutajus i Śrutajudha, Ćitrangada i bohaterski Ćitrawarman, wojownicy dumni, mężów przywódcy w armii – przysięgom swym wierni, gotowi są walczyć dalej.

Wielki duchem syn Karny Satjasena żyje i dalej walczyć w bitwie jest gotowy. Także i dwaj inni synowie Karny, cenieni wielce, o prędkich rękach, żyją, Indro wśród ludzi – ufni w armię swą wielką, której szeregów nikt niewytrwały w boju nie przełamie, w imię twe walczą dalej.

[105] Wraz z tymi przywódcami wojowników i innymi bohaterami o potędze niezmiernej, królu, władca Kaurawów*, niczym Indra wielki, wśród oddziału słoni stoi – do zwycięstwa dążąc, dalej walczyć jest gotowy!

Dhrytarasztra rzekł:
Żyjących jeszcze, poza wrogami, dokładnie mi wymieniłeś. Wnioski wyciągając z tych faktów, jasno więc teraz sytuację pojmuję…

Waiśampajana rzekł:
Gdy usłyszał, że w armii jego, rozbitej, tak wielu przywódców poległo, a ocalały nieliczne tylko resztki, Dhrytarasztra, syn Ambiki, o zmysłach od smutku wzburzonych, jeszcze mówiący te słowa, popadł wówczas w omdlenie. I rzekł, już mdlejący:
– Poczekaj chwilę, Sańdźajo – wzburzenie mnie ogarnęło, drogi mój, na wieść o tym nieszczęściu ogromnym…

A potem ów pan świata przytomność utracił.