Upaniszad Īśa (Īśopaniṣad)
Autor
Opracował (wprowadzenie, tłumaczenie, analiza gramatyczna i syntaktyczna, objaśnienia)
Andrzej Babkiewicz (indika 2024)
Upaniszady (od: upa-ni-√sad – przysiadać się; wyraz posiada dwie formy: upaniṣad – rodzaj żeński f. / upaniṣada – rodzaj nijaki n.) konstytuują najmłodszą warstwę literatury wedyjskiej. Powiązane były z jedną z czterech Wed (saṁhitā), a umieszczane pod koniec młodszych wedyjskich warstw – brāhmaṇa, āraṇyaka – dlatego wspólnie nazywane są końcem Wedy (vedānta).
Upaniszad Īśa (nazywany tak od wyrazu rozpoczynającego utwór) stanowi ostatni (czterdziesty) rozdział Białej Jadźurwedy w redakcji wadźasanijów (dlatego nazywany jest również vājasaneyi-saṁhitopaniṣad). To jeden z najkrótszych, a zarazem najpopularniejszych upaniszad. Umieszczany jako pierwszy na liście dziesięciu głównych (mukhya) upaniszad:
īśa-kena-katha-praśna-
muṇḍa-māṇdukya-tittiriḥ |
aitareyaṁ ca cchāndogyam
bṛhad-āraṇyakam tathā ||
Iśa, Kena, Katha, Praśna,
Munda, Mandukja, Tittiri,
Aitareja i Ćhandogja,
Bryhadaranjaka z nimi.
Cała dziesiątka (oraz upaniszad Śvetāśvatara) została skomentowana przez założyciela szkoły niedualnej wedanty (advaita-vedānta) Śankarę (Śaṅkara). Īśa doczekał się również licznych innych komentarzy we wszystkich szkołach wedanty. Jest też często parafrazowany w literaturze puranicznej (przykłady często cytuje Madhva w swoim komentarzu). W niniejszym opracowaniu w objaśnieniach odnoszę się do czterech komentatorów [1]:
| 1. Śaṅkara (VIII w.) |  |
| 2. Madhva (1238-1317) |  |
| 3. Vedānta Deśika (1268-1370) |  |
| 4. Baladeva Vidyābhūṣaṇa (?-1768) |  |
Datowanie upaniszadu Īśa, podobnie jak w ogólności całej grupy tych tekstów, jest wielce niepewne. Przyjmuje się, że jest on jednym z najstarszych i mógł powstać tuż po Bryhadaranjace i Ćhandogii, które uważane są za najstarsze, jeszcze przed powstaniem kanonu palijskiego (buddyzm) i dźinijskiego, czyli gdzieś między VI a III w. p.n.e. Winternitz (History of Indian Literature) uważa, że może być on jeszcze upaniszadem przedbuddyjskim. Jest pisany metrycznie, najczęściej ośmiozgłoskowcem (anuṣṭubh, dwie linijki, 4 pady po 8 sylab), choć metrum utworu jest nieregularne, a czasem w obrębie jednej strofy występują różne metra np.Īśa-up 5: anuṣṭubh (8 sylab), uṣṇik (7 sylab), bṛhatī (9 sylab).
Najpopularniejszą redakcją upaniszadu Īśā jest redakcja kanwy (kāṇva-śākhā), w której tekst posiada 18 strof. Inna redakcja (mādhyaṁdina) różni się nieco układem strof np. nie posiada osiemnastej, a strofy począwszy od dziewiątej są przemieszane.
W języku polskim upaniszad Īśa doczekał się kilku tłumaczeń, które to publikujemy na niniejszej stronie:
 |
Stanisław Michalski; Upaniszady, Ultima Thule, Warszawa, Kraków 1913 (Wydawnictwo Miniatura, Seria Biblioteka Orientalna, 1991). |
 |
Bhaktivedanta Swami; Śrī Īśopaniṣad, BBT 1994. |
 |
Marta Kudelska; Upaniszady, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004. |
 |
Andrzej Babkiewicz (indika 2024). |
Struktura utworu i tematyka kolejnych strof:
strofa 1. Natura rzeczy (tattva): wszystko jest własnością Boga (Īśa)
strofa 2. Temat: czyn (karman), który nie wiąże
strofa 3. Przyczyna więzów: zabicie jaźni (ātman)
strofy 4-8. Opis Absolutu i rezultat jego poznania: brak omroczenia i rozpaczy
strofy 9-11. Wiedza i niewiedza (vidyā, avidyā)
strofy 12-14. Nieprzejawione i przejawione (asambhūti, sambhūti)
strofy 15-18. Modlitwa przedśmiertna (recytowana podczas rytów pogrzebowych)
[1] Angielskie tłumaczenie komentarzy: Īśopaniṣad with the commentaries of Mahavācārya, Vedānta Deśika, Baladeva Vidyābhūṣaṇa, Bhaktivinoda Thākura, translated by H.H. Bhānu Swāmī, Sri Vaikunta Enterprises, 2006.
inwokacja
pūrṇam adah pūrṇaṁ idam
pūrṇāt pūrṇam udacyate |
pūrṇasya pūrṇam ādāya
pūrṇam evāvaśiṣyate ||
Bóg, Najwyższa Osoba, jest doskonały i pełny sam w sobie. Jako że jest całkowicie doskonały, wszelkie Jego emanacje, takie jak ten zjawiskowy świat, są idealnie wyposażonymi, doskonałymi pełniami. Cokolwiek powstaje z Doskonałej Pełni, samo też jest pełne. Bóg jest Doskonałą Pełnią, dlatego – chociaż emanuje z Niego tyle doskonałych pełni – pozostaje On w doskonałej równowadze.
Tam oto pełnia, to wszystko tutaj pełnia,
Z pełni wyłania się pełnia i znów pełnia pozostaje,
Z pełni połączonej z pełnią.
To tam pełne, to tu pełne.
Z pełni jeno wstaje pełne.
Gdy od pełni zabrać pełne / Gdy o pełnie zwiększyć pełne
pozostanie nadal pełne. / resztą również będzie pełne.
pūrṇam (pełne) adah (tamto) [asti] (jest).
pūrṇaṁ (pełne) idam (to) [asti] (jest).
pūrṇāt (z pełnego) pūrṇam (pełne) udacyate (wznosi się – ud-√añc).
pūrṇasya (pełnego) pūrṇam (pełne) ādāya (zabrawszy/z),
pūrṇam (pełne) eva (jedynie) avaśiṣyate (pozostaje, ava-√śiṣ)
metrum: anuṣṭubh (8×4)
- adas – jeden z trzech zaimków nieosobowych (tat/etat, idam, adas) – „to daleko”, najczęściej w zaświatach
- pūrṇam (od √pṝ – wypełniać, odżywiać) pełne/ukończone/doskonałe/całkowite
- ava-√śiṣ – pozostawać jako resztka
īśāvāsyam idaṃ sarvaṃ
yat kiñca jagatyāṃ jagat |
tena tyaktena bhuñjīthā
mā gṛdhaḥ kasya svid dhanam || 1 ||
Bogiem niech będzie świat okryty
I wszystko, co po ziemi chodzi. —
Używaj przez to, żeś się wyrzekł,
Niczyich bogactw nie pożądaj!
Wszystko we wszechświecie, zarówno ożywione, jak nieożywione, stanowi własność Pana i podlega Jego władzy. Dlatego każdy powinien przyjmować tylko rzeczy niezbędne, które przypadają mu w udziale i nie powinien przyjmować żadnych innych, wiedząc dobrze, do kogo należą.
Wszystko, co na świecie się porusza, w Panu oby było zanurzone,
Możesz używać, dlatego żeś się wyrzekł,
Nie pożądaj niczyjego bogactwa.
Włodarz włada tu tym wszystkim, / Bóg niech wszystko to przeniknie,
co porusza się w tym świecie. / całe życie we wszechświecie.
Ciesz się tym, co on porzucił. / Żeś porzucił, więc się raduj.
Nie bądź chciwym! Kogóż skarby? / Czyichś bogactw nie pożądaj!
jagatyām (w świecie) yat kim ca (cokolwiek) jagat (ruchome/żyjące) [asti] (jest),
idam (to) sarvam (wszystko) īśā/iśa (przez Boga/Bóg) vāsyam/āvāsyam (do przeniknięcia/zakrycia/ubrania/zamieszkania).
tena (takim/przez niego) tyaktena (wyrzeczeniem/porzuconym) bhuñjīthāḥ (obyś spożywał/używał/radował się – √bhuj, Opt. A., łączy się z: instr.).
kasya svid (czyje jak myślisz? / czyjeś) dhanam (bogactwo),
mā (nie) gṛdhaḥ (pożądaj/pragnij/zazdrość; Aor. w roli Imper. bez „a”).
metrum: anuṣṭubh (8×4)
Bhāgavata-purāṇa 8.1.10:
ātmāvāsyam idaṁ viśvam
yat kiñcij jagatyāṃ jagat |
tena tyaktena bhuñjīthā
mā gṛdhaḥ kasya sviddhanam ||
Jaźń w tym świecie ma zamieszkać,
w każdym życiu w przejawieniu.
Co rzuciła, tym się raduj.
Czyichś bogactw nie pożądaj!
(Śaṅkara):
- strofa przeznaczona dla wyrzeczeńców
- vāsya – (√vās – perfumować) Absolut przenika świat jak zapach drzewa sandałoweg – jednocześnie jest immamentny i transcendentny
- tyaktena – dzięki wyrzeczeniu się światowego życia i pragnień
(Madhva):
- strofami upaniszadu Īśa Manu Svāyambhuva wychwala Jadźńę (Yajña), syna Ākūti
- īśa-āvāsyam –(ā-√vās – zamieszkać)
- odpowiedni do zamieszkania przez Boga
- jagatī = prakṛti
- Brahmaṇḍa-purāṇa:
svataḥ pravṛtty aśaktatvād
īśāvāsyam idam jagat |
pravṛttye pakṛti-gaṁ
yasmāt sa pakṛtīśvaraḥ ||
Świat sam z siebie nie zadziała,
zatem Bóg w nim mieszkać musi,
a ponieważ wszedł w Naturę,
jest on władcą jej nazwany.
tad adhīna-pravṛttitvāt
tad īyaṁ sarvam eva tat |
tad dattenaiva bhuñjītha
ato hānyaṁ prayācayet ||
Na nim wspiera się działanie
i nim wszystko to zaiste,
raduj się darami jego,
nie proś też o nic innego.
(Vedānta Deśika):
- Śvetāśvatara up.: jñājñau dvāv ajāv īś-anīśau – jest dwóch nienarodzonych: wiedzący i niewiedzący, Bóg i niebóg
- jagat – żywe istoty odeszłe od swej natury (svarūpa)
- vāsya – musi być przeniknięte
- Īśa tutaj nie znaczy Śiva
- tena tyaktena – z brakiem lgnięcia do świata
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- √īś – posiadać, władać, rządzić
- vāsya – odpowiednie do przykrycia, do zamieszkania (√vas)
- tena tyaktena – danym przez niego
- mā gṛdhaḥ – nie pragnij [więcej]
- kasya svid dhanam – zatem czyje jest bogactwo? – odpowiada Bṛhadāraṇyaka up. 4.4.22: sa eṣa sarvasya vaśī sarvasyeśānaḥ sarvam idaṁ praśāsti yad idam kiṁ ca – on właścicielem wszystkiego, wszystkiego Władcą, cokolwiek jest tym wszystkim kieruje.
kurvann eveha karmāṇi
jijīviṣec chataṃ samāḥ |
evaṃ tvayi nānyatheto 'sti
na karma lipyate nare || 2 ||
Kto tu wypełnia dzieło swoje,
Niech sobie pragnie żyć sto lat. –
– Ty jesteś takim, nie inaczej, –
Nie kala wtedy czyn człowieka!
Kto stale działa w ten sposób, ten może pragnąć żyć nawet setki lat, gdyż przez takie działanie nie popada w niewolę prawa karmy. W istocie dla człowieka nie ma innej drogi.
Wtedy nawet działając, można pragnąć żyć sto lat,
Gdyż w Tym właśnie przypadku, nie ma dla ciebie innej drogi,
Tylko wtedy czyn nie przylega do człowieka.
Kto tu jeno dzieła spełnia,
niech i sto lat życia łaknie!
Inne dla cię nie istnieje. / W tobie nie jest to wszak różne.
Wtedy nie lgnie czyn do człeka.
iha (tutaj) karmāṇi (czyny) kurvan (wykonujący) eva (jedynie)
śatam (sto) samāḥ (lat; f.) jijīviṣet (oby pragnął żyć; Opt. od Desid.).
evam (tak) tvayi (w tobie) itaḥ (od tego) anyathā (w inny sposób) na asti (nie ma),
[yena] (przez które) karma (czyn) nare (w człowieku) na lipyate (nie lgnie/oblepia).
metrum: anuṣṭubh (8×4)
(Śaṅkara):
- w odróżnieniu od poprzedniej strofa mówi o osobie niezdolnej do całkowitego wyrzeczenia (nieposiadającej wiedzy o jaźni)
- 100 lat to postulowana w Wedzie długość życia ludzkiego
- kto pragnie żyć 100 lat, ten lgnie do świata
(Madhva):
- Nāradīya-purāṇa:
ajñasya karma lipyate
kṛṣṇopāstim akurvataḥ |
jñānīno ‘pi yato hrāsa
ānandasya bhavet dhruvam |
ato ‘lepe ‘pi lepaḥ syād
ataḥ kāryaiva sā sadā ||
Skutki czynu lgną do głupca,
który hołdu Krysznie nie da.
Gdyby nawet był uczonym,
szczęście jego wnet zmaleje.
Choćby nie lgnął, lgnącym będzie.
Zatem wieczną jest powinność.
(Vedānta Deśika):
- dla ciebie (tvayi), który szukasz brahmana, nie ma innej drogi jak działanie
- karman nie dotyka człowieka (nare), który szuka brahmana
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- strofa postuluje konieczność podziału na stany społeczne i etapy życia (varṇāśrama)
- wykonując czyny bez lgnięcia, można pragnąć żyć na ziemi (iha), nawet do stu lat
- zatem (itaḥ), gdy pragniesz żyć sto lat, i musisz żyć jako człowiek (nare), nie możesz wyzwolić się inną metodą (na anyathā) jak działanie / nie ma innej metody uniknięcia skalania
asuryā nāma te lokā
andhena tamasāvṛtāḥ |
tāṃs te pretyābhigacchanti
ye ke cātma-hano janāḥ || 3 ||
O, demoniczne są te światy,
Głuchą ciemnością osłonięte,
Do nich po śmierci idą ludzie,
Co są Atmana zabójcami!
Zabójca duszy, bez względu na to, kim jest, musi zejść na planety znane jako światy niewiernych, spowite ciemnościami ignorancji.
Demoniczne zaprawdę te światy, ponurą ciemnością okryte,
Ku nim wędrują po śmierci ci ludzie, którzy są zabójcami atmana.
Antyboskie oto światy,
skryte w mroku najciemniejszym.
Ich sięgają po odejściu / W nie wstępują po swej śmierci
wszyscy, którzy jaźń mordują.
asuryāḥ (demoniczne) andhena (ślepą) tamasā (ciemnością) āvṛtāḥ (zakryte) nāma (zwane/zaprawdę) te (te) lokāḥ (światy) [santi] (są).
ye ke ca (a ci, którzy) janāḥ (ludzie) ātma-hanaḥ (zabójcy jaźni) [santi] (są),
te (oni) pretya (po śmierci / w następnym życiu) tān (je) abhigacchanti (osiągają).
metrum: anuṣṭubh (8×4)
- pra√i – odchodzić, umierać, docierać
- abhi√gam – podchodzić blisko, osiągać
(Śaṅkara):
- strofa mówi o ludziach oddanych działaniu (karman)
- asura – dążący do światowych rozkoszy
- ātma-hana – obojętny na wiedzę o jaźni
(Madhva):
- asuryā = a-su-ram (miejsce bez wyrafinowanych radości)
- BhP 10.87.22:
na bata ramanty aho asad-upāsanayātma-hano –
…nie znajdują w Tobie radości, tylko zabijają duszę wielbiąc niebyt - Vāmana-purāṇa:
mahā-duhkhaika-hetutvāt
prapyatvād asurais tathā |
asuryā nāma te lokāḥ
tān yanti vimukhā harau ||
Zaś, że wielce się tam cierpi
i trafiają tam demony,
demonicznym świat ten zowią,
idą tam Hariemu wrodzy.
(Vedānta Deśika):
- ātmahanaḥ – zajęci doczesnymi przyjemnościami, niezdobywający wiedzy (odrzucający wiedzę o Bogu wyjaśnioną w poprzedniej strofie)
- ye ke – wszyscy niezależnie od stanu społecznego
- udają się do światów bez światła (tān)
- janāḥ – ci, którzy ponownie się rodzą (√jan)
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- ye ke = ye kecit – ktokolwiek wysoki czy niski, uczony czy głupiec
anejad ekaṃ manaso javīyo
nainad devā āpnuvan pūrvam arṣat |
tad dhāvato 'nyān atyeti tiṣṭhat
tasminn apo mātariśvā dadhāti || 4 ||
Bez ruchu, jeden – niżeli myśl prędszy,
Gdy lecieć pocznie – bogom niedościgły,
Gdy stoi, – innych prześciga szybkością –
W nim złożył wody wielkie Matariśwan.
Chociaż Najwyższy Pan pozostaje zawsze w swej siedzibie, jest szybszy niż myśl i prześciga wszystkich w biegu. Potężni półbogowie nie mogą zbliżyć się do Niego. Chociaż trwa w jednym miejscu, kiereje tymi, którzy dostarczają powietrza i deszczu. Nikt nie jest równie doskonały jak on.
On nieruchomy, jeden, szybszy od umysłu,
Nieosiągalny nawet dla zmysłów, porusza się na czele,
Stojąc, szybszy od tych, którzy w ruchu,
W nim umieścił wody Matariśwan.
Jedno, bez ruchu, / Jedno, niedrżące
a żwawsze od myśli.
Wcześniej pognało –
bogi go nie sięgną.
Innych biegnących
choć stoi, wyprzedza.
Wiatr Matariśwan
w nim to złożył wody.
[tat] (to) ekam (jedno) anejat (nieruchome/ nie drżące; √ej),
manasaḥ (od umysłu) javīyaḥ (szybsze; √jū, java),
devāḥ (bogowie) enat (tego) na āpnuvan (nie osiągnęli /zrozumieli; Perf.)
[yasmāt] (gdyż) pūrvam (pierwsze) arṣat (popłynęło/ szybko się poruszało; √ṛṣ Imperf.).
tat (to) tiṣṭhat (stojące) dhāvataḥ (biegnących) anyān (innych) atyeti (wyprzedza).
tasmin [sati] (gdy takim jest) mātariśvā (wiatr) apaḥ (wody) dadhāti (daje).
metrum: triṣṭubh (4×11; 5+6) trzecia linijka paṅktiḥ (10)
(Śaṅkara):
- od tej do 8 strofy utwór odpowiada na pytanie: jaka jest natura jaźni (ātman) dostępna wyrzeczeńcom
- tiṣṭhat – jest wszechprzenikające, więc nic nie może wyjść poza to
(Madhva):
- Brahmaṇḍa Purāṇa:
anejan nirbhayatvāt tad
ekaṁ prādhānyatas tathā |
samyag jñātum aśakyatvād
agamyaṁ tat surair api ||
Nie drży (anejat), gdyż w nim nie ma strachu,
jednym (eka) jest, gdyż dominuje.
Nawet bogi go nie dojdą (agamya) –
nie są władni go zrozumieć.
svayaṁ tu sarvān agamat
pūrvam eva svabhāvataḥ |
acintya-śaktitaś caiva
sarva-gatvāc ca tat param ||
Sam zrozumiał wszystko pierwszy (pūrva),
w swej naturze takim trwając.
Moce jego niepojęte
i we wszystko wejść jest możny,
dravato ‘tyeti saṁtiṣṭhat
tasmin karmāṇy adhān marut |
maruty eva yataś ceṣṭā
sarvām tām haraye ‘rpayet ||
Wyprzedza biegnących stojąc.
Wiatr w nim złożył wszelkie czyny –
w wietrze ruch się z niego bierze.
Wszystko niech przed Harim złoży.
(Vedānta Deśika):
- anejat – bez ruchu
- tiṣṭhan – znajduje się wszędzie np. Bṛhadāraṇyaka 3.7.3:
yaḥ pṛthivyām tiṣṭhan; ya ātmani tiṣṭhan - niezależnie jak szybcy są, np. Garuḍa pędzący z szybkością myśli (manojava), nie mogą osiągnąć Boga
- wiatr, choć nie ma zdolności podtrzymywania, dzięki jego mocy, niesie wody, słońce, chmury, konstelacje, planety
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- anejat – nie drży, wyzbyty strachu
- deva – władze poznawcze i wolicjonalne
- zmysły nie mogą poznać Boga, bo pierwszy odszedł (pūram arṣat)
- wiatr dostarcza działania (apaḥ) żywym istotom lub ofiarowuje działania żywych istot Bogu
tad ejati tan naijati
tad dūre tad v antike |
tad antar asya sarvasya
tad u sarvasyāsya bāhyataḥ || 5 ||
Rusza – a jednak się nie rusza,
Odległy – jednak taki blizki,
Wewnątrz wszystkiego się znajduje,
To znów nazewnątrz jest wszystkiego!
Najwyższy Pan chodzi i nie chodzi. Jest daleko, ale i bardzo blisko. Jest we wszystkim, a zarazem z dala od wszystkiego.
On się porusza i nie porusza, daleko jest, a jakże blisko,
On wewnątrz i na zewnątrz wszystkiego, co istnieje.
Się porusza, się nie rusza, / to się trzęsie, a to nie drży,
jest daleko i tuż obok.
Wewnątrz tego jest wszystkiego
i na zewnątrz wszego tego.
tat (to) ejati (porusza się /drży).
tat (to) na ejati (nie porusza się / nie drży).
tat (to) dūre (daleko)[ asti] (jest).
tat (to) u (co więcej / z drugiej strony) antike (blisko) [ asti] (jest).
tat (to) asya (tego) sarvasya (wszystkiego) antaḥ (wewnątrz) [ asti] (jest).
tat (to) u (co więcej / z drugiej strony) asya (tego) sarvasya (wszystkiego) bāhyataḥ (na zewnątrz) [ asti] (jest).
metrum: anuṣṭubh (8×1), uṣṇik (7×1), anuṣṭubh (8×1), bṛhatī (9×1)
(Madhva):
- tad ejati – inni się go boją (√ej – poruszać się, drżeć)
- tan naijati – on nie boi się nikogo
- Tattva-saṁhitā:
tato bibheti sarvo ‘pi
na bibheti hariḥ svayam |
sarva-gatvāt sa dūre ca
bahyo ’ntaś ca samīpa-gaḥ ||
Chociaż boją się go wszyscy,
Hari sam przed nikim nie drży.
Wszędzie dotrze, jest daleko,
wewnątrz, zewnątrz, a i blisko.
(Vedānta Deśika):
- to (tat n.), co wszystko przenika, porusza się (ejati), jak to zostało opisane w poprzedniej strofie
- Mahā-nārāyaṇa up.:
yac ca kiñciñ jagaty asmin
dṛśyate śrūyate ‘pi vā |
antar bhaiś ca tas sarvaṁ
vyāpya nārāyaṇaḥ sthitaḥ ||
Co w tym świecie do ujrzenia,
o czym warto jest usłyszeć,
wewnątrz, zewnątrz, to przenika
i w tym stoi Narajana.
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- tan naijati – nie odchodzi od prawości
- asya sarvasya tad u – tylko on jest poza wszelkimi obiektami jak przestwór [tylko on jest transcendentny]
yas tu sarvāṇi bhūtāny
ātmany evānupaśyati |
sarvabhūteṣu cātmānaṃ
tato na vijugupsate || 6 ||
Kto jednak wszystkie tu stworzenia,
W Atmanie swoim widzi zawsze,
Atmana swego w tworach wszystkich,
Nie zazna nigdy trwogi żadnej.
Kto widzi, że wszystko ma związek z Najwyższym Panem, że wszystkie żywe istoty są Jego integralnymi cząstkami, a Najwyższy Pan obecny jest we wszystkim, ten nie może żywić nienawiści do niczego ani do nikogo.
Ten, kto wszystkie istoty w atmanie postrzega,
We wszystkich istotach atmana,
Kogóż miałby nienawidzić?
A kto byty tu wszelakie
w sobie jeno zawsze widzi,
a też siebie w bycie wszelkim,
stąd i nie drży on przed niczym. / nie ma tedy w nim odrazy.
yaḥ tu (ale kto) sarvāṇi (wszystkie) bhūtāni (istoty) ātmani eva (tylko w jaśni) anupaśyati (widzi),
sarvabhūteṣu ca (a we wszystkich istotach) ātmānam (jaźń) [anupaśyati] (widzi),
tataḥ (stąd) [saḥ] (on) na vijugupsate (nie czuje odrazy / nie pragnie chronić; vi-√gup – cofać się od czegoś, pragnąć schować się przed kimś, Desid. A.; jugupsā – niechęć, odraza).
uṣṇik (7×1), anuṣṭubh (8×3)
(Śaṅkara):
- jaźń – świadek zmian indywidualnego ciała i umysłu, jest tym samym co jaźń będąca świadkiem wszystkich istot
- na vijugupsate – nienawiść rodzi się z egoizmu – przyczyny oddzielenia
(Madhva):
- Saykarāyaṇa-śruti:
sarvagaṁ paramātmānaṁ
sarvaṁ ca paramātmani |
yaḥ paśyet sa bhayābhāvān
nātmānaṁ goptum icchati ||
Jaźń najwyższą wszechbędącą
oraz wszystko w Jaźni widzi –
ten od strachu się uwalnia
i nie pragnie chronić siebie.
- vijugupsate – nienawidzi lub pragnie chronić (vi-√gup – cofać się od czegoś, pragnąć schować się przed kimś).
(Vedānta Deśika):
- tu – wskazuje na szczególne znaczenie znawcy brahmana
- eva – wszystko w świecie jest jedynie w Bogu
- anupaśyati – medytuje zręcznie i bezustannie
- vijugupsate – nikogo nie krytykuje, bo każdy swej istocie jest brahmanem
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- po opisie Boga przedstawia metodę jego wielbienia
yasmin sarvāṇi bhūtāny
ātmaivābhūd vijānataḥ |
tatra ko mohaḥ kaḥ śoka
ekatvam anupaśyataḥ || 7 ||
Gdy w poznającym Atman stał się
Jednią z wszystkiemi stworzeniami,
Gdzież zaślepienie, gdzież jest troska,
Dla niego, który jedność widzi?
Kto zawsze widzi wszystkie żywe istoty jako iskry duchowe, jakościowo tożsame z Panem, ten zdobył prawdziwą wiedzę. Jakże więc mógłby doświadczać złudzenia czy niepokoju?
Dlatego, kto to poznał, wszystkie istoty stają się atmanem,
Skądże zaślepienie i smutek u postrzegającego jedność?
Pojął, że w nim wszystkie byty
jego jaźnią, nim się stały.
Gdzież złudzenie, jaka rozpacz,
kiedy jedność wszędzie widzi?
yasmin (w którym) ātmā eva (tylko jaźń) sarvāṇi (wszystkimi) bhūtāni (istotami) abhūt (stała się).
tatra (wówczas) vijānataḥ (rozumiejącego),
ekatvam (jedność) anupaśyataḥ (widzącego)
kaḥ mohaḥ (jakie omroczenie?) [asti] (jest).
kaḥ śoka (jaka rozpacz?) [asti] (jest).
uṣṇik (7×1), anuṣṭubh (8×3)
(Madhva):
- ātmā yasmin sarvāni bhūtāni tatra abūt – jaźń, w której są wszelkie istoty, tam się znajduje
- Pippalāda-śākhā:
yasmin sarvāṇi bhuṭani
sa ātmā sarva-bhūta-gaḥ |
evaṁ sarvatra yo viṣṇuṁ
paśyet tasya vijānataḥ |
ko mohaḥ ko ‘thavā śokaḥ
sa viṣṇuṁ paryagād yataḥ ||
W czym istoty wszystkie trwają,
oto jaźń jest wszechbędąca,
a kto wszędzie Wisznu widzi,
gdzież jest tego, kto tak poznał,
omroczenie, czy też rozpacz –
skoro Wisznu już osiągnął.
(Vedānta Deśika):
- sarvāni bhūtāni ātmā abūt – wszystkie istoty są Bogiem na podobieństwo relacji duszy i ciała
- jedność jest raczej metaforą szczególnej relacji, np. Rāmāyaṇa 5.33.49: rāya-sugrīvayor aikyam
- strofa 6 i 7 wychwalają aspiranta do wyzwolenia (mumkṣu), a nie wyzwolonego (mukta)
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- ātmā eva abhūt – wszystkie istoty są brahmanem, Chāndogya 3.14.1: sarvaṁ khalv idam brahma
sa paryagāc chukram akāyam avraṇam
asnāviraṃ śuddham apāpa-viddham |
kavir manīṣī paribhūḥ syayambhūr
yāthātathyato 'rthān vyadadhāc chāśvatībhyaḥ samābhyaḥ || 8 ||
Rozchodzi się wokoło — jasny, bezcielesny,
Nie do zranienia, bez żył, bezgrzeszny i czysty,
Przemądry wieszcz, sam z siebie, wszechogarniający,
Dla czasów wiecznych cele, jak prawo, wyznaczył.
Taki człowiek musi naprawdę znać największego ze wszystkich, Boga, Najwyższą Osobę, który nie ma ciała, który jest wszechwiedzący, ponad wszelką krytyką, który nie ma żył, który jest czysty i nie ulega skażeniu, samowystarczalnego myśliciela, który spełnia pragnienia każdej żywej istoty od niepamiętnych czasów.
On dosięgnął świetlistego, bezcielesnego, nie do zranienia,
Bez żył, czystego, nieskalanego grzechem,
Wieszcz, mędrzec, istniejący sam z siebie, ogarniający wszystko,
Odwieczne powinności, tak jak należy, rozdziela.
On spermę osiąga / On otoczył jasność
bez ciała, bez wady,
bez ścięgien, przeczystą,
grzechem nieskalaną.
Poeta, myśliciel,
rządca, samowładny
słusznie dobra dzieli
od lat nieskończonych.
sa (on) śukram (biały/świetlisty/sperma) akāyam (bezcielesny) avraṇam (bez szwanku / bez ran) asnāviram (bez ścięgien /nerwów; snāva) śuddham (czysty) apāpa-viddham (nie przeszywany grzechem; √vyadh) paryagāt (osiągnął/podszedł/okrążył/zamknął; pari-√gam, Aor. – może wskazywać na inne czasy: osiągnie).
[sa] (on) kavir (poeta) manīṣī (myśliciel) paribhūḥ (zarządca) syayambhūr (samorządca) yāthātathyataḥ (po prawdzie / w rzeczywistości) śāśvatībhyaḥ (dla ziem / dla nieskończoności /wieczności/ od niepamiętnych) samābhyaḥ (dla lat / od czasów) arthān (przedmioty/znaczenia) vyadadhāt (rozdzielił; vi-ā-√dhā, Imperf.).
jagatī (12×1)/triṣṭubh (11×2)/mandākrāntā (16×1)
(Śaṅkara):
- arthān vyadadhāt – rozdziela obowiązki Panom Stworzeń / przydziela obiekty zmysłów wszystkim istotom
(Madhva):
- Varāha-purāṇa:
śukraṁ tac-choka-rāhityād
avraṇaṁ nitya-pūrṇataḥ |
pāvanatvāt sadā śuddham
akāyaṁ liṅga-varjanāt ||
Jasnym (śukra) jest gdyż nie rozpacza (śoka),
jest bez szwanku (avraṇa) – zawsze pełny (pūrṇa),
czysty (śuddha) gdyż się stale czyści,
bez cielesny (akāya) z braku znaku (liṅga),
sthūla-dehasya rāhityād
asnāviram udāhṛtam |
evaṁ bhūto ‘pi sārvajñāt
kavir iti eva śabdyate ||
bezścięgnowym (asnāvira) jego zowią,
gdyż grubego nie ma ciała.
Że jest takim też go zowią
poetą (kavi), wszak wie on wszystko.
brahmādi-sarva-manasāṁ
prakṛter manaso ‘pi ca |
īśitṛtvān manīṣī sa
paribhūḥ sarvato varaḥ ||
Myślicielem (manīṣin) jest gdyż włada
umysłami wszystkich stworzeń –
Brahmy, nawet i przyrody.
Jest zarządca (paribhū) gdyż wybrany.
sadā ‘nanyāśaraytvāc ca
svayambhūḥ parikīrtitaḥ |
sa satyaṁ jagad etādṛṅ
nityam eva pravāhataḥ ||
Samowładnym (svayambhū) jest nazwany,
gdyż na innych nie polega.
On prawdziwy świat ten tutaj,
strumieniami bezustannie
anādy-ananta-kāleṣu
pravāhaika-prakārataḥ |
niyamenaiva sasṛje
bhagavān puruṣottamaḥ ||
w czasie bez początku, końca,
w swych strumieniach jeden, różny,
według reguł emanuje,
Bóg, najlepszy pośród ludzi.
saj-jñānānanda-śrīṣo ‘sau
saj-jñānānanda-bāhukaḥ |
saj-jñānānanda-dehaś ca
saj jñānānanda-pādavān ||
Istność, wiedza, błogość – głową,
oraz jego ramionami.
Istność, wiedza, błogość – ciałem
tego, co ma liczne nogi.
evaṁ bhūto mahāviṣṇur
yathārthaṁ jagad īdṛśam |
anādy-ananta-kālīnam
sasarjātmecchayā prabhuḥ ||
Takim będąc wielki Wisznu
zgody z rzeczą, świat ten cały,
bez początku i bez końca,
emanował z własnej woli.
(Vedānta Deśika):
- akāya – ciało nie stworzone karmanem, dlatego bez defektów (avraṇa) i żył (asnāvira)
- saḥ – jest znawcą brahmana, a jako taki jest też: widzącym nadzmysłowo (kavi), inteligentnym (manīṣin), istniejącym wszędzie (paribhū), obojętnym względem rzeczy (svayambhū)
- yāthātathyato 'rthān vyadadhāt – skupił umysł na celu, metodzie jego osiągnięcia i przeszkodach – przez wiele lat (śāśvatībhyaḥ samābhyaḥ)
- alternatywnie podmiotem obserwującym jest Bóg, a przedmiotem jīva: śukra – czysta itd. Bóg wszędzie przebywa (paryagāt) i rozdziela przedmioty aż do zniszczenia świata
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- strofa opisuje doświadczenie jaźni opisane w poprzedniej strofie
- saḥ – osoba z poprzedniej strofy, która osiąga (paryagāt) wiedzę
- apāpa-viddha – bez pāpa i puṇya
- wiedzący widzi jaźń-brahmana jako tego kto ustanowił (vyadadhāt) wszystkie rzeczy w ich prawdziwej postaci (yāthātathyataḥ)
- w pierwszej części podmiotem jest jīva, w drugiej Bóg
andhaṃ tamaḥ praviśanti
ye 'vidyām upāsate |
tato bhūya iva te tamo
ya u vidyāyāṃ ratāḥ || 9 ||
W ciemności głuche ci wstępują,
Którzy składają hołd niewiedzy,
Lecz w większą jeszcze ciemnię idą,
Ci, co do wiedzy przywiązani.
Ci, którzy żyją w niewiedzy, zejdą w najciemniejsze obszary ignorancji. Jeszcze gorsi są ci, którzy kultywują rzekomą wiedzę.
Hołdujący niewiedzy wchodzą w ponure ciemności,
Lecz w jakby jeszcze większe ciemności wchodzą ci, co wiedzą się rozkoszują.
W najciemniejszy mrok wkraczają
ci niewiedzy co hołdują.
Jakby w mroki jeszcze większe
ci, co w wiedzy się lubują.
ye (którzy) avidyām (niewiedzę) upāsate (czczą),
[te] (oni) andham (w ślepy) tamaḥ (w mork) praviśanti (wchodzą).
ye (którzy) u (co więcej / z drugiej strony) vidyāyām (w wiedzy) ratāḥ (radują się),
te (oni) tataḥ (od tego) bhūyaḥ (w większy) tamaḥ (w mrok) iva (jakby) [praviśanti] (wchodzą).
anuṣṭubh (8×1), uṣṇik (7×1), bṛhatī (9×1), uṣṇik (7×1)
(Śaṅkara):
- od strofy 9 tekst zwraca się do osób pragnących żyć w świecie wykonując pracę
- avidyā = wykonywanie ofiar wedyjskich i rytuałów
- vidyā = wiedza o bóstwach i rytuałach – teoretyzowanie gorsze od działania
- karman i jñāna są jak noc i dzień – nie można ich połączyć i praktykować jednocześnie
(Madhva):
- Kūrma-purāṇa:
anyathopāsakā ye tu
tamo ‘ndham yānty asaṁśayam |
tato ‘dhikam iva vyaktam
yānti teṣām anindakāḥ ||
Niestosownie tu wielbiący,
w ślepą ciemność pewnie kroczą.
Idą jakby w gorsze mroki
ci co ich nie potępiają.
tasmād yatha svarūpaṁ tu
nārāyaṇam anāmayam |
ayathārthasya nindāṁ ca
ye viduḥ saha saj-janāḥ |
te nindayāyathārthasya
duḥkhājñānādi-rūpiṇaḥ ||
Zacni co właściwie znają
Narajanę w jego kształcie
i rzecz godną potępienia,
ganią tedy niewłaściwe
w kształcie bólu i niewiedzy,
duḥkhājñānādi-saṁtīrṇāḥ
sukha-jñānādi-rūpiṇaḥ |
yathārthasya parijñānāt
sukha-jñānādi-rūpatām yanti ||
ból, niewiedzę przekraczają,
a poznawszy to właściwe,
w kształcie szczęścia oraz wiedzy,
w postać szczęścia, wiedzy wchodzą.
- ye avidyām upāsate = anyatha upasaka – czciciele czegoś innego, nie Narajany
- vidyāyāṃ ratāḥ = teṣām anindakāḥ – ci, którzy ich nie krytykują
(Vedānta Deśika):
- jest to krytyka ścieżki czynu (karman) i wiedzy (jñāna) stosowanych oddzielnie
- avidyā = karman, np. Viṣṇu-purāṇa 6.7.61: avidyā karma-saṁjñā ‘nyā tṛtīyā śaktir iṣyate
- iva – sugeruje, że nie można zmierzyć głębi ciemności
- u – należy łączyć z vidyāyām = zajęci jedynie wiedzą
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- andhaṃ tamaḥ – powtarzające się narodziny i śmierć (przyczyna upadku)
- avidyā = karman
- vidyā = ātma-jñāna – jest gorsza, gdyż prowadzi do nieuniknionej porażki, nie osiąga się ani szczęścia, ani wyzwolenia
anyad evāhur vidyayā
anyad āhur avidyayā |
iti śuśruma dhīrāṇāṃ
ye nas tad vicacakṣire || 10 ||
Różny od tego, co przez wiedzę
Lub przez niewiedzę zdobyć można, —
Słyszymy to od ludzi mądrych,
Którzy nas o nim nauczali.
Mędrcy objaśnili, że inny skutek przynosi kultywowanie wiedzy, a inny kultywowanie niewiedzy.
Inny, powiadają, osiąga się wynik dzięki wiedzy.
Zaś inny, zaprawdę, dzięki niewiedzy,
To usłyszeliśmy od mędrców, oni nas o tym pouczyli.
Inny, mówią, dzięki wiedzy,
dzięki zaś niewiedzy inny.
Słyszeliśmy to od mędrców,
ci nam to unaocznili.
vidyayā (dzięki wiedzy) anyat (inny) [phalam] (owoc) āhuḥ (powiedzieli; Aor.);
avidyayā (dzięki niewiedzy) anyad eva (zaiste inny) [phalam] (owoc) āhuḥ (powiedzieli; Aor.);
iti (tak) dhīrāṇām (od mędrców) śuśruma (słyszeliśmy; Perf. redup.),
ye (którzy) naḥ (nam) tat (to) vicacakṣire (unaocznili; Aor. A.)
anuṣṭubh (8×4)
(Vedānta Deśika):
- instrumentalis (avidyā) zastępuje ablativus (avidyāyāḥ)
- wcześniejsi nauczyciele (ācārya) lub upaniszady mówią (āhuḥ)
- wyzwolenia nie osiąga się ani czynem (karman ) ani wiedzą (jñāna)
- dhīra – oddany medytacji nad jaźnią – użyty genetivus jest w znaczeniu ablativusu (dhīrābhyaḥ), lub należy dodać „słowa” (dhīrāṇām vacanam)
- tat – metodę wyzwolenia
- śuśruma – czas perfectum jest użyty by podkreślić niemożność uchwycenia pełni znaczenia
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- dzięki wiedzy (jñāna) zyskujemy inny rezultat (deva-loka), a dzięki czynowi (karman) inny (pitṛ-loka)
vidyāṃ cāvidyāṃ ca yas
tad vedobhayaṃ saha |
avidyayā mṛtyuṃ tīrtvā
vidyayāmṛtam aśnute || 11 ||
Jedno i drugie kto rozpozna,
Zarówno wiedzę, jak niewiedzę, —
Śmierć przezwycięży przez niewiedzę,
Przez wiedzę zyszcze nieśmiertelność.
Tylko ten, kto może poznać jednocześnie ścieżkę niewiedzy i ścieżkę wiedzy transcendentalnej, zdolny jest wydostać się spod wpływu ciągłych narodzin oraz śmierci i cieszyć się w pełni błogosławieństwem nieśmiertelności.
Kto rozpoznaje obie, zarówno wiedzę, jak i niewiedzę,
Przekraczając śmierć poprzez niewiedzę,
Poprzez wiedzę przechodzi w nieśmiertelność.
Wiedzę, a wraz z nią niewiedzę,
obie razem ten kto poznał
śmierć przekracza on niewiedzą,
wieczności kosztuje wiedzą.
yaḥ (kto) vidyām ca (i wiedzę) avidyām ca (i niewiedzę) tad (te) ubhayam (obie) saha (razem) veda (zna),
[saḥ] (on) avidyayā (dzięki niewiedzy) mṛtyum (śmierć) tīrtvā (przekroczywszy),
vidyayā (dzięki wiedzy) amṛtam (nieśmiertelność) aśnute (osiąga / raduje się; √aś A.).
uṣṇik (7×2), anuṣṭubh (8×2),
(Śaṅkara):
- vidyā to wiedza o bóstwach (devatā), dzięki której osiąga się stan bóstwa – amṛtatva
- amṛta – tu nie oznacza osiągnięcia brahmana, ale osiągnięcie natury bóstwa
- mṛtyu – śmierć to praca i wiedza zwykłych ludzi
(Vedānta Deśika):
- ubhayaṁ saha – wiedza i czyn jako praktyka podrzędna powinny być praktykowane bez wzajemnego konfliktu
- mṛtyuṃ tīrtvā – pokonawszy skutki czynu (karman), pokonawszy przeszkody w praktyce
- amṛta = brahman, Chāndogya 4.15.11: etad amṛtam abhayam etad brahma; lub osiągnięcie Boga
- Viṣṇu-purāṇa 6.6.12:
iyāja so ‘pi subahūn
yajñān jñāna-vyapāśrayaḥ |
brahma-vidyām adhiṣṭhāya
tartum mṛtyum avidyayā ||Pozbawiony wsparcia w wiedzy
spełniał liczne on ofiary,
by w wiedzy o duchu spocząć
i niewiedzą śmierć pokonać.– Manu-smṛti 12.104:
tapo vidyā ca viprasya
niḥśreyasa karāv ubhau |
tapasā kalmaṣaṁ hanti
vidyayā ‘mṛtam aśnute ||Razem wiedza i asceza
braminowi szczęście niosą.
Zniszczy grzechy swą ascezą,
z wiedzy nieśmiertelność zyska.
andhaṃ tamaḥ praviśanti
ye 'sambhūtim upāsate |
tato bhūya iva te tamo
ya u sambhūtyāṃ ratāḥ || 12 ||
W ciemności głuche ci wstępują,
Którzy oddani są zatracie,
Lecz w większą jeszcze ciemnię idą
Ci, co się cieszą z niezatraty.
Czciciele półbogów schodzą w najciemniejsze obszary ignorancji. W jeszcze większym stopniu dotyczy to czcicieli bezosobowego Absolutu.
Hołdujący temu, co niepowstałe, wchodzą w ponure ciemności,
Lecz w jakby jeszcze większe ciemności wchodzą ci, co powstającym się rozkoszują.
W najciemniejszy mrok wkraczają
ci niezjawie co hołdują.
Jakby w mroki jeszcze większe
ci, co w zjawie się lubują.
ye (którzy) asambhūtim (zniszczenie/niezamanifestowane/niezebrane) upāsate (czczą),
[te] (oni) andham (w ślepy) tamaḥ (w mork) praviśanti (wchodzą).
ye (którzy) u (co więcej / z drugiej strony) sambhūtyām (w powstaniu / w potędze / w zebranym) ratāḥ (radują się),
te (oni) tataḥ (od tego) bhūyaḥ (w większy) tamaḥ (w mrok) iva (jakby) [praviśanti] (wchodzą).
anuṣṭubh (8×2), bṛhatī (9×1), uṣṇik (7×1)
(Śaṅkara):
- sambhūti – przejawiony świat: Hiraṇya-garbha, Brahmā, Sūtrātman, Kārya-brahman
- asambhūti – pierwsza niematerialna przyczyna: prakṛti, māyā
(Madhva):
- Kūrma-purāṇa:
evaṁ ca sṛṣṭi-kartṛtvaṁ
nāṅgikurvanti ye hareḥ |
te ‘pi yānti tamo ghoraṁ
tathā saṁhāra-kartṛtām ||
Zatem, którzy nie uznają
stwórczej mocy boga Hari
ci w straszliwe mroki idą.
Zaś niszczącej jego mocy
nāṅgikūrvanti te ‘py eva
tasmāt sarva-guṇātmakam |
sarva-kartāram īśeśaṁ
sarva-saṁhāra-kārakam ||
nie uznając są gorszymi.
Ci zaś, którzy władcę władców
uznają skarbnicą zalet,
twórcą bytu wszelkiego
i przyczyną powściągnięcia,
ye veda saṁhṛti-jñānād
deha-bandhād vimucyate |
sukha-jñānādi-kartṛtva-jñānāt
tad-vyaktim āvrajet ||
uwalniają się od ciała,
dzięki wiedzy o zniszczeniu,
dzięki szczęsnej, twórczej wiedzy
do przejawu ich dochodzą.
sarva-doṣa-vinirmuktam
guṇa-rūpaṁ janārdam |
jānītān na guṇānāṁ ca
bhāga-hāniṁ prakalpayet ||
Kto zna Boga Dźanardanę,
skarbiec zalet od wad wolny,
niech nie myśli, że choć skromnej,
którejś z zalet on by nie miał.
na muktānām api hareḥ
sāmyaṁ viṣṇor abhinnatām |
na vai pracintayet tasmāt
brahmādeḥ sāmyam eva vā ||
Wyzwoleni, niech nie mniema,
że Hariemu są równymi,
Czy też z Wisznu są jednymi,
czy z brahmanem się zrównali.
mānuṣādi-viriñcāntaṁ
tāratamyaṁ vimuktigam |
tato viṣṇoḥ parotkarṣaṁ
samyag jñātvā vimucyate ||
Od człowieka aż po Brahmę,
kto hierarchę wyzwolenia,
oraz wyjątkowość Wisznu,
dobrze poznał, się wyzwoli.
- sambhūti = sṛṣṭi-kartṛtva – boska zdolność stwarzania – wiara w nią powoduje powstanie dobrych cech
- asambhūti = saṁhāra-kartṛtva – boska zdolność powściągania – wiara w nią powoduje zniszczenie grzesznych skłonności
(Vedānta Deśika):
- krytyka praktykowania oddzielnie obu metod
- sambhūti – osiąganie świata Boga, Chāndogya 8.13.1: dhūtvā śarīram akṛtaṁ kṛtātmā brahma-lokam abhisambhavāmi – uwolniwszy się od martwego ciała, wypełniwszy obowiązki wstępuję w świat brahmana
- asambhūti = vināśa – to co przeszkadza w osiągnięciu Boga / zniszczenie przeszkód na drodze wyzwolenia
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- sambhūti – zamanifestowany brahman (kārya-brahman) / to co powstało
- asambhūti – niezamanifestowany brahman / przyczyna powstania, niewidzialna prakṛti
anyad evāhuḥ saṃbhavād
anyad āhur asaṃbhavāt |
iti śuśruma dhīrāṇāṃ
ye nas tad vicacakṣire || 13 ||
Inny od tego, co się staje,
Inny, niż to, co się nie staje, —
Słyszymy to od ludzi mądrych,
Którzy nas o nim nauczali.
Powiedziane jest, że czczenie najwyższej przyczyny wszystkich przyczyn przynosi jeden skutek, a czczenie tego, co nie jest najwyższe – inny. Całą tę wiedzę dokładnie objaśniły autorytety, które wzniosły się ponad wszelki niepokój.
Inny, powiadają, osiąga się cel dzięki temu, co powstałe,
Zaś inny, zaprawdę, dzięki temu, co niepowstałe,
To usłyszeliśmy od mędrców, oni nas o tym pouczyli.
Inny, mówią, dzięki zjawie,
dzięki zaś niezjawie inny.
Słyszeliśmy to od mędrców,
ci nam to unaocznili.
saṃbhavād (z powstania / z potęgi / z zebranego) anyat (inny) [phalam] (owoc) āhuḥ (powiedzieli; Aor.);
asaṃbhavāt (ze zniszczenia / z niezamanifestowanego / z niezebranego) anyad eva (zaiste inny) [phalam] (owoc) āhuḥ (powiedzieli; Aor.);
iti (tak) dhīrāṇāṃ (od mędrców) śuśruma (słyszeliśmy; Perf. redup.),
ye (którzy) naḥ (nam) tat (to) vicacakṣire (unaocznili; Aor. A.)
anuṣṭubh (8×4)
(Śaṅkara):
- wielbiąc sambhūti = sambhava – osiąga się ośmiorakie jogiczne moce
- wielbiąc asambhūti = asambhava – osiąga się wtopienie w prakṛti, a w następnym cyklu narodziny jako bóstwo
(Vedānta Deśika):
- tat – połączona praktyka asambhūti i sambhūti
saṃbhūtiṃ ca vināśaṃ ca
yas tad vedobhayaṃ saha |
vināśena mṛtyuṃ tīrtvā
saṃbhūtyāmṛtam aśnute || 14 ||
Jedno i drugie kto rozpozna, —
Tak powstawanie, jak zatratę,
Śmierć przezwycięży przez zatratę,
Przez byt pozyska nieśmiertelność.
Należy znać doskonale Najwyższego Pana, Śri Krysznę, wraz z Jego transcendentalnym imieniem, postacią, cechami i rozrywkami. Należy znać także przemijające stworzenie materialne wraz z zamieszkującymi je przemijającymi półbogami, ludźmi oraz zwierzętami. Kto zna jedno i drugie, ten wznosi się ponad śmierć, a zarazem ponad całe to nietrwałe przejawienie kosmiczne i wchodzi do wiecznego królestwa Boga, by tam cieszyć się wiecznym życiem w pełni szczęścia i wiedzy.
Kto rozpoznaje oba, zarówno powstawanie, jak i zniszczenie,
Przekraczając śmierć poprzez zniszczenie,
Poprzez powstawanie przechodzi w nieśmiertelność.
Zjawę, a wraz z nią zniszczenie,
obie razem ten kto poznał,
śmierć przekracza on zniszczeniem,
wieczności kosztuje zjawą.
yaḥ (kto) saṃbhūtim ca (i powstanie /potęgę/zebrane) vināśam ca (i zniszczenie) tad (te) ubhayam (obie) saha (razem) veda (zna),
[saḥ] (on) vināśena (dzięki zniszczeniu) mṛtyum (śmierć) tīrtvā (przekroczywszy),
saṃbhūtyā (dzięki powstaniu /potędze/zebranemu) amṛtam (nieśmiertelność) aśnute (osiąga/ raduje się; √aś A.).
anuṣṭubh (8×2)
(Śaṅkara):
- w tej strofie sambhūti oznacza asambhūti – zamiana nastąpiła w skutek metri causa; odwrotnie jest w przypadku wiedzy i niewiedzy
- amṛta – wtopienie się w prakṛti, a w następnym cyklu narodziny jako bóstwo
- mṛtyu – światowe życie
- vinaśa – „zniszczenie” należy rozumieć jako „zniszczalne”
(Vedānta Deśika):
- brahmana (amṛta) osiąga się dzięki medytacji o zniszczeniu przeszkód (vināśa) lub zniszczenia dumy, przemocy, pragnienia kradzieży itd.
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- vināśa = hiraṇyagarbha = sambhūti – odwrotnie ze względu metri causa
- połączone czczenie powoduje powstanie mistycznych mocy jak aṇima-siddhi
- pokonanie śmierci (mṛtyu) – pokonanie niemocy, nieprawości, żądzy itd.
hiraṇmayena pātreṇa
satyasyāpihitaṃ mukham |
tat tvaṃ pūṣann apāvṛṇu
satya-dharmāya dṛṣṭaye || 15 ||
Naczyniem złotym przysłonięte
Są usta prawdy tajemnicze,
Ty je otworzysz mi, Puszanie,
Ażebym źródło ujrzał prawdy!
O mój Panie, który utrzymujesz wszystko, co żyje, Twą prawdziwą twarz zasłania Twój oślepiający blask. Usuń łaskawie tę zasłonę i ukaż się swemu czystemu bhakcie.
Oblicze prawdy przysłonięte złotą pokrywą,
Puszanie, odsłoń je, abym ja, wierny prawdzie, mógł je zobaczyć!
Tarcza ze szczerego złota
prawdy twarz dokładnie skrywa.
Odsłoń ją, o Karmicielu,
aby prawy mógł ją ujrzeć.
satyasya (prawdy) mukham (twarz) hiraṇmayena (złocistym) pātreṇa (naczyniem) apihitam (zakryta) [asti] (jest).
he pūṣan (O Puszanie!),
tvam (ty) satya-dharmāya (prawemu) dṛṣṭaye (w celu ujrzenia) tat (to) apāvṛṇu (odsłoń; Imper.).
anuṣṭubh (8×2)
(Śaṅkara):
- od tej strofy mowa jest jak osoba wielbiąca niższego brahmana, przestrzegająca nakazów pism osiągną nieśmiertelność po śmierci
- upaniszady mówią o medytacji o brahmanie przebywającym w słońcu, sercu, oku
- czciciel chce ujrzeć istotę poza orbitą słońca
(Madhva):
- Brahmāṇḍa-purāṇa:
pātraṁ hiraṇmayaṁ surya-
maṇḍalaṁ samudāhṛtam |
viṣṇoḥ satyasya tenaiva
sarvadā ‘pihitaṁ mukham |
Nazwano naczynie tutaj,
te ze złota – tarczą słońca.
Prawdą (satya)zaś jest Wisznu, który
lico zawsze ma zakryte.
tat tu purṇatvataḥ pūṣā
viṣṇuḥ darśayati svayam
satya-dharmāya bhaktāya ||
Jako, że jest pełny Puszan
jest on samym bogiem Wisznu,
a zaś prawy (satya-dharma) jest czcicielem (bhakta).
- satya-dharma – dzierżca Boga (satya)
(Vedānta Deśika):
- w tej i kolejnych mantrach imiona (pūṣan, yama, sūrya) odnoszą się tylko do Boga-absolutu
- satya = jīva, Taittirīya up. 2.6: satyaṁ cānṛtam ca satyam abhavat – Prawda-Bóg [wchodząc do świata] staje się prawdą i nieprawością [żywiną i materią]
- mukha = manas – umysł zakryty złotym naczyniem = różnymi uciechami
- ostateczną wizją, którą należy ujrzeć jest prawdziwa natura jaźni (jīva)
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- pātra – naczynie do picia; promienie wypijają z naczynia lub naczynie promieni spijają ludzie
- mukha – postać Boga przejawiona dla zabawy
- dṛṣṭaye – w celu bezpośredniej percepcji
pūṣann ekarṣe yama sūrya
prājāpatya
vyūha raśmīn samūha tejaḥ |
yat te rūpaṃ kalyāṇatamaṃ
tat te paśyāmi
yo 'sāv asau puruṣaḥ so 'ham asmi || 16 ||
Puszanie, wieszczu jedyny, Jamo, Słońce, synu Pradżapata!
Rozchyl promienie swoje, zbierz w jedno blask swój!
niechaj ujrzę kształt twój najpiękniejszy: —
ten człowiek, ten człowiek tam — to ja!
O mój Panie, o pierwszy filozofie, o Ty, który utrzymujesz wszechświat, o zasado regulująca, celu czystych bhaktów, dobroczyńco przodków rodzaju ludzkiego, proszę, usuń blask swych transcendentalnych promieni, abym mógł ujrzeć Twą pełną szczęścia postać. Ty jesteś wieczną Najwyższą Boską Osobą, jesteś niczym słońce – tak samo jak ja.
Puszanie, jedyny wieszczu, Jamo, Surjo.
Synu Pradżapata, rozsuń promienie, ściągnij blask!
Widzę twój kształt najpiękniejszy,
Ten oto Purusza to ja!
Karmicielu, pierwszy wieszczu,
tyś Karzącym, tyś jest Słońcem,
oraz synem Pana Stworzeń!
Znieś promienie, żar zabierz w kupę!
Tę to postać najpiękniejszą,
twoją widzę… Kto jest tamtym,
tamtym Człekiem, tym ja jestem!
he pūṣan (O Pusznie!), he ekarṣe (O jedyny wieszczu!), he yama (O Jamo!), he sūrya (O Słońce!), he prājāpatya (O potomku Pana Stworzeń!)
raśmīn (promienie) vyūha (rozdziel; vi-√ūh),
tejaḥ (żar) samūha (zbierz; sam-√ūh).
yat (która) te (twoja) kalyāṇatamam (najpiękniejsza/najszczodrzejsza/najpomyślniejsza) rūpam (postać) [asti] (jest),
tat (tę) te (twoją) [rūpam] (postać) paśyāmi (widzę).
yaḥ (kto) asau (tamten),
asau (tamten) puruṣaḥ (człowiek),
saḥ (ten) aham (ja) asmi (jestem).
atijagatī (13×1), bṛhatī (9×2), ??? (16×1)
bṛhatī (9×1) ??? (4×1), bṛhatī (9×2), ??? (5×1) triṣtubh (11×1)
(Śaṅkara):
- so ‘ham asmi – jedność jaźni z brahmanem
(Madhva):
- Brahmāṇḍa-purāṇa:
pradhāna-jñāna-rūpataḥ |
viṣṇur eka-ṛṣi-jñeyo
yama niyamanāt hariḥ |
sūraḥ sa sūri-gamyatvāt
prājāpatyaḥ prajāpateḥ ||
Wisznu, kształtem jest prawiedzy
zatem zwą go pierwszym wieszczem (eka-ṛṣi).
Jamą gdyż nakłada kary,
Słońcem – mędrcy (sūri) go poznają,
Zwą go też pradźapatjowym,
viśeṣenaiva gamyatvāt
aham cāsāv aheyataḥ |
asmi nityāstitā-mānāt
sarva-jīveṣu saṁsthitaḥ ||
gdyż Pan stworzeń go pojmuje.
„Ja” (aham) jest również nazywany
gdyż zniszczeniu nie podlega (a-ha-iyata),
„Jestem” (asmi) zwie się, gdyż w żywinach
wszelkich zawsze jest obecny.
svayaṁ tu sarva-jīvebhyo
vyatiriktaḥ paro hariḥ |
sa kratur jñāna-rūpatvāt
agnir aṅga-pranetṛtaḥ ||
Jednak Hari od nich różny,
jest on zawsze transcendentnym.
Wiedzy kształt zowią Rozumem (kratu),
ogniem (agni) zaś zwą rządcę kończyn (aṅga-pranetṛ).
- asau – imię Boga powstałe od asu – życie, tchnienie
(Vedānta Deśika):
- użycie czasu teraźniejszego wskazuje, że praktyka dokonywana jest obecnie / można też rozumieć jako potencjalis – obym zobaczył
- powtórzenie asau – wielki szacunek / użycie z różnymi zaimkami (yat, tat)
- so ‘ham asmi / tat tvam asi – użycie metaforyczne nie literalne jak w zdaniu: „jestem królem” / wskazuje na klasę i pewien zestaw cech / poszukiwanie czystej natury jaźni
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- metrum uṣṇik (28 sylab)
- ukaż (vyūha) swą chwałę (raśmīn); powściągnij (samūha) formę (tejas) /
usuń (vyūha) przeszkody w oglądaniu (raśmīn); powściągnij (samūha) blask (tejas) - so ‘ham asmi – emocjonalny wyraz uczuć czciciela w głębokiej stanie miłości
vāyur anilam amṛtam
athedaṃ bhasmāntaṃ śarīram |
oṃ krato smara kṛtaṃ smara
krato smara kṛtaṃ smara || 17 ||
Tchnienie moje niechaj stanie się
wichrem, nieśmiertelnością —
to zaś ciało niechaj rozsypie się w proch…
OM
O duchu, pomnij, na dzieło swe pomnij!
O duchu, pomnij, na dzieło swe pomnij!
Niech to nietrwałe ciało obróci się w popiół, a powietrze życia połączy się z całością powietrza. Teraz proszę, mój Panie, byś pamiętał wszystkie moje ofiary i – jako że jesteś najwyższym odbiorcą przyjemności – byś pamiętał o wszystkim, cokolwiek zrobiłem dla Ciebie.
Oby mój oddech stał się teraz nieśmiertelnym tchnieniem,
A moje ciało zamieniło się w popiół,
Om, o celu pamiętaj, o czynie pamiętaj!
Om, o celu pamiętaj, o czynie pamiętaj!
Tchnienie oto wiatrem wiecznym,
ciało prochem niech się stanie.
OM Ofiaro, na czyn pomnij!
O Ofiaro, na czyn pomnij
atha (oto) vāyuḥ (tchnienie) amṛtam (wiecznym) anilam (powietrzem) [pratipadyatām] (oby się stał),
idam (to) śarīram (ciało) bhasmāntam (popiołem; kończy się popiołem –ānta) [bhūyāt] (niechaj się stanie).
om (OM)
he krato (o Rozumie / o Ofiaro) smara (pamiętaj) kṛtam (uczynione) smara (pamiętaj).
he krato (o Rozumie / o Ofiaro) smara (pamiętaj) kṛtam (uczynione) smara (pamiętaj).
anuṣṭubh (8×1), bṛhatī (9×2), anuṣṭubh (8×1)
(Śaṅkara):
- dwie strofy: modlitwa osoby zadedykowanej pracy w chwili śmierci
(Madhva):
- wiatr (vāyu) nazywany jest anila ponieważ jest siedzibą (nilaya) Boga (a)
- wiatr (vāyu) = nieśmiertelność (amṛta),
- Rāma-saṁhitā:
ati-rohita-vijñānāt
vayur api amṛtaḥ smṛtaḥ |
mukhyāmṛtaḥ svayaṁ rāmaḥ
paramātmā sanātahaḥ ||Z rozpoznania nadczerwonej (ati-rohita)
wiatr jest zwany nieśmiertelnym,
Jednak pierwszym nieśmiertelnym
jest sam Rama, wieczna nadjaźń.
(Vedānta Deśika):
- vāyu = ātman – z powodu swej ruchliwości (√vā – wiać)
- anila = anilayana – nie ma żadnej siedziby (√nilī – osiadać)
- nie mówi się tu o żywiołach, składnikach przejawienia tylko o jaźni
- trzy możliwe znaczenia terminu atha:
- wprowadza nowy temat:
„Jaźń jest wieczna, jednak ciało zmienia się w popiół”
- wprowadza następstwo (porzucenie ciała przez jaźń):
„Jaźń jest wieczna, wówczas (po śmierci) ciało zmienia się w popiół
- wprowadza bezradną wynikowość (podleganie karmanowi):
„Jaźń jest wieczna, zatem (cóż można poradzić) ciało zmienia się w popiół”
- Om – imię Boga władcy zniszczalnego ciała i wiecznej jaźni; ma przywołać jego uwagę
- Kratu = ofiara / inteligencja; może też wskazywać na czasownik jak w zdaniu evaṁ kratur ha – kto tak medytował
- ponieważ Bóg wszystko pamięta intencję należy rozumieć:
„Choć liche uczynki, którem dla Ciebie uczynił, pamiętaj o nich” lub
„Pamiętaj i wypełnij braki nieskończonych dzieł” - powtórzenie frazy wskazuje na pragnienie by Bóg uczynił to szybko
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- metrum gāyatri (3×8)
- vāyu – subtelne ciało złożone ze zmysłów, umysłu i utożsamienia
- anila = amṛta = mukhya-prāṇa – całość powietrza, zbiór wszystkich jaźni (samaṣṭi-jīva, hiraṇyabarbha, sūtrātman)
- powtórzenie frazy wskazuje na szacunek lub dystrybutywne użycie:
- pierwsza fraza skierowana jest do umysłu: „Umyśle pamiętaj…”
- druga do Boga nazwanego ogniem w następnej strofie: „Boże pamiętaj…”
agne naya supathā rāye asmān
viśvāni deva vayunāni vidvān |
yuyodhy asmaj juhurāṇam eno
bhūyiṣṭhāṃ te nama-uktiṃ vidhema || 18 ||
Równą nas prowadź ścieżką, Agni,
Ku dobru, Boże, dzieł świadomy,
Broń nas od dróg obłędnych grzechu,
Najwyższy hołd niesiemy tobie!
O mój Panie, potężny jak ogień, o wszechmocny! Składam Ci pokłony, padając do Twych stóp. Proszę, mój Panie, poprowadź mnie do siebie właściwą ścieżką. Ty wiesz o wszystkim, co robiłem kiedyś. Proszę więc, uwolnij mnie od następstw moich grzechów, tak by na ścieżce mego postępu nie było żadnych przeszkód.
O Agni, sprzyjającą ścieżką prowadź nas ku szczęściu!
Boże, który znasz wszystkie uczynki,
Odsuń od nas grzechu przeszkody,
Składamy ci wyraz najwyższego uwielbienia!
Ogniu, do skarbów
wiedź nas prostą drogą,
Boże ty jesteś
znawcą wszelkich ścieżek. / wszelkiej wiedzy znawcą.
Oddziel błąd od nas,
co zwodzi od celu.
Honor najwyższy
obyśmy ci dali.
he agne (o Ogniu!), asmān (nas) rāye (ku bobactwu; rai, D.) supathā (dobrą drogą) naya (prowadź).
he deva (o Boże), viśvāni (wszystkich) vayunāni (dróg/celi/mądrości) vidvān (znawcą) [asti] (jest),
asmat (od nas) juhurāṇam (zaplątany; √hvṛ – poruszać się pokrętnie, chytrze, potykać się; kuṭilaṁ; kapłan przywołujący bogów do ofiary √hve) enaḥ (grzech / zło / nieszczęście / błąd) yuyodhi (oddziel; √yu – oddzielać, chronić przed; viyojaya/vināśaya).
te (tobie) bhūyiṣṭhām (największy) nama-uktim (honor/cześć) vidhema (obyśmy oddali; vi-√dhā, Opt.).
triṣtubh (11×2), paṅki (10×1), triṣtubh (11×1)
(Śaṅkara):
- supathā = deva-yāna/arcir-mārga różna od pitṛ-yāna/dhūma-mārga
(Madhva):
- vayuna = wiedza, BhP 4.9.8: tvad-dattayā vayunayedam acaṣṭa viśvam – zobaczył świat dzięki wiedzy danej przez ciebie
- juhurāṇa – to co upadla człowieka: „usuń grzech, który nas upadla”,
- Skanda-purāṇa:
yad asmān kurute atyalpāns
tad eno ‘smad viyojaya |
naya no mokṣa-vittāyeti
astaud yajñam manuḥ svarāt ||Co nas czyni maluczkimi,
ten grzech od nas rozeprzęgnij!
Wiedź do skarbu-wyzwolenia –
tak ofiarę chwalił Manu.
(Vedānta Deśika):
- Agni = agra-nayana – prowadzący na przedzie, Bóg działa poprzez medium ognia
- pobudź (naya) wszystkie rodzaje wiedzy (viśvāni vayunāni) dzięki właściwej metodzie (supathā)
- rai = dhana – duchowe bogactwo
- potencjalis w strofie należy rozumieć jako teraźniejszy (vidhema = vidadhmahe) lub sugeruje gorącą prośbę
(Baladeva Vidyābhūṣaṇa):
- po modlitwie o bezpośrednie ujrzenie Boga, czciciel modli się o wyzwolenie
- metrum triṣṭubh (4×11)
- rai – wyzwolenie
- juhurāṇa – pokrętny, tworzy przeszkody na drodze do wyzwoleni